Ջերեմի Բոուեն. «Շնորհակալություն, Բրիտանիա, բայց արդեն ուշ է». ինչու շատ պաղեստինցիներ չեն հավատում Սթարմերի խոստումներին
Բրիտանիայի վարչապետ Սըր Կիեր Սթարմերի՝ Պաղեստինի պետությունը սեպտեմբերին ՄԱԿ-ի Գլխավոր վեհաժողովում ճանաչելու նախաձեռնության հիմնական նպատակն այն է, որ երկպետական լուծումը կրկին վերածվի իրական դիվանագիտական ծրագրի՝ փոխարենն այն դատարկ լոզունգի, ինչպիսին դարձել է Օսլոյի խաղաղ գործընթացի 25 տարի առաջ տապալումից հետո։ Մի օր շրջելով Արևմտյան ափում՝ ակնհայտ է դառնում, թե ինչպես է Իսրայելը փաստացի խոչընդոտել այդ լուծումը՝ իր նախագծերը վերածելով իրականություն՝ քարքարոտ բլուրների ու ձորերի վրա, որոնք պաղեստինցիներն իրենց ապագա պետության տարածք են համարում։ 1967թ․ Մերձավոր Արևելքի պատերազմից հետո Իսրայելի մեկնարկած ազգային հսկայածավալ նախագծի հաջողությունը արտահայտվում է 700,000-ից ավելի իսրայելացիների բնակեցմամբ կառուցված հրեական ավաններում։ Այս գործընթացը տևել է գրեթե 60 տարի, ծախսվել են միլիարդավոր դոլարներ, և դա քննադատության է արժանացել թե՛ դաշնակիցների, թե՛ հակառակորդների կողմից։ Ըստ միջազգային իրավունքի՝ անօրինական է, երբ օկուպանտը իր քաղաքացիներին բնակեցնում է գրավված տարածքներում։ Միջազգային դատարանը նախորդ տարի հայտարարեց, որ ամբողջ օկուպացիան անօրինական է։ Բայց վարչապետ Բենյամին Նեթանյահուի կառավարությունը ձգտում է ընդլայնել այդ բնակեցումները։ Մայիսի վերջում պաշտպանության նախարար Իսրայել Կացը և ֆինանսների նախարար Բեցալել Սմոտրիչը հայտարարեցին Արևմտյան ափում 22 նոր ավան կառուցելու մասին։ Կացը հայտարարեց, որ սա «ռազմավարական քայլ է՝ կանխելու Պաղեստինյան պետության ձևավորումը, ինչը կվտանգեր Իսրայելը և կդառնար բուֆեր մեր թշնամիների դեմ»։ «Սա սիոնիստական, անվտանգության և ազգային արձագանք է՝ հստակ որոշում երկրի ապագայի վերաբերյալ», — հավելեց նա։ Նրա կողքին կանգնած էր ծայրահեղ ազգայնական Սմոտրիչը, ով բնակվում է Արևմտյան ափի ավաններից մեկում և հավատում է, որ այդ հողերը Աստված է պարգևել հրեաներին։ Ֆինանսների նախարար լինելուց զատ՝ նա փաստացի վերահսկում է Արևմտյան ափի տարածքային պլանավորումը։ Նա այս որոշումը որակեց որպես «մեկ սերնդում մի անգամ ընդունվող քայլ» և հայտարարեց. «Հաջորդ քայլը՝ ինքնիշխանություն»։ Սմոտրիչի և նրա կողմնակիցների համար «ինքնիշխանություն» նշանակում է՝ միակողմանի միացում։ Նա բազմիցս խոսել է պաղեստինցիներին տարածքից դուրս մղելու հնարավորությունների մասին։ Արևմտյան ափի բլուրներում կարելի է տեսնել տարբեր փուլերում գտնվող ավաններ՝ ամուր կառուցված բնակավայրերից մինչև վրաններով կամ տնակներով նորաստեղծ բնակչություններ, որոնցում ապրում են ծայրահեղ ազգայնամետ երիտասարդներ, որոնք հաճախ զուգակցում են կրոնը՝ ազգայնականությամբ, զենքով ու երբեմն՝ մահացու հարձակումներով իրենց պաղեստինցի հարևանների նկատմամբ։ ՄԱԿ-ի և խաղաղության կողմնակից կազմակերպությունների տվյալներով՝ Հոկտեմբերի 7-ի ահաբեկչությունից հետո ծայրահեղ բնակիչների հարձակումներն ավելացել են։ Այցելեցի Թայբե՝ ամբողջությամբ քրիստոնեական գյուղ, որտեղ ապրում է շուրջ 1,500 մարդ։ Գյուղը խաղաղ է թվում, բայց տները շատ ավելի են, քան բնակիչները։ Իսրայելական օկուպացիայի 60 տարիների ընթացքում ավելի շատ մարդիկ են լքել գյուղը, քան մնացել։ Այցից երկու օր առաջ բնակիչներից մեկի՝ Քամալ Թայեայի մեքենան այրել էին, փորձել էին ներխուժել նրա նոր տունը՝ գրավելով մի քանի հարյուր ձիթենիների տեսարան ունեցող հատվածը։ Պատերին գրաֆիտիներ էին թողել եբրայերեն՝ կարմիր ներկով։ Քամալը, ընտանիքի հետ գյուղի ծայր տեղափոխվելու որոշումը վերարժևորելով, տեղադրում է անվտանգության տեսախցիկներ։ «Շատ վախեցանք», — ասում է նա։ «Ես ունեմ երեխաներ, ծեր մայրս։ Մեր կյանքին սպառնացել են, իսկ այդ գիշերը սարսափելի էր»։ Հարցրեցի նրան՝ արդյոք Բրիտանիայի Պաղեստինին ճանաչելու ծրագրից իր կյանքը կթեթևանա՞։ Նա պատասխանեց․ «Չեմ կարծում։ Սա մեծ քայլ է, երբ այսպիսի ուժեղ երկիր աջակցում է մեզ, բայց փաստացի ոչինչ չի փոխվում։ Իսրայելը որևէ միջազգային բանաձև չի ընդունում, աշխարհի ոչ մի երկրի չի լսում»։ Հաջորդ գիշեր հրեական ավաններից եկած երիտասարդները հարձակվել էին հարևան պաղեստինյան բնակավայրերի վրա՝ այրելով մեքենաներ և գրաֆիտիներ թողնելով։ Դա պարզապես վանդալիզմ չէ։ Նրանց նպատակը պաղեստինցիներին տարածքից դուրս մղելն է։ Որոշ տարածքներում նրանք արդեն հասել են դրան՝ գյուղացիներին վռնդելով հողերից և նույնիսկ գողանալով նրանց անասունները։ Թայբեի հունական ուղղափառ եկեղեցու 74-ամյա քահանա Դավիթ Խուրին պատմեց, որ իրեն և գյուղի այլ բնակիչների սպառնացել են զինված բնակիչներ։ «Այո, նրանք զենք ունեն․․․ Եթե վիճենք, կիրառում են։ Նրանք ուզում են, որ հեռանանք», — ասաց նա։ Բայց նա վճռական էր․ «Մենք այստեղ ենք Հիսուս Քրիստոսից ի վեր՝ 2,000 տարի։ Մեր արմատները այստեղ են։ Չենք կարող հեռանալ։ Եթե անգամ այստեղ մահանանք՝ միևնույնն է, չենք գնա։ Պաղեստինը մեր արյան մեջ է։ Ինչպե՞ս կարելի է ապրել առանց արյան»։ Ռամալլան՝ Արևմտյան ափի փաստացի մայրաքաղաքը, շատ հեռու չէր, բայց Իսրայելի անցակետերի պատճառով հնարավոր չէր այնտեղ հասնել։ Այդ պատճառով Zoom-ով կապ հաստատեցի Հուսամ Զոմլոտի հետ՝ Պաղեստինի պատվիրակության ղեկավարն է Լոնդոնում։ Նա այժմ արձակուրդում է հայրենիքում և ոգևորված է Բրիտանիայի ճանաչման որոշմամբ։ «Սա նշան է, որ Բրիտանիան ու միջազգային հանրությունը լուրջ են մոտենում երկպետական լուծմանը։ Մենք դուրս ենք եկել դատարկ հայտարարությունների շրջանից։ Եթե իրապես ուզում եք երկպետական լուծում՝ ճանաչեք երկու պետությունները»։ «Այս ճանաչումը մեկնարկ է Պաղեստինի պետության կայացման և մեր ժողովրդի օրինական իրավունքների իրացման ճանապարհին»։ Նրա խոսքով՝ սա առաջին քայլն է, բայց արդեն իսկ մեծ նշանակություն ունի։ Նա նշեց, որ պատմությունն այս հակամարտության խորքային շարժիչ ուժերից է, և որ Բրիտանիան վերջապես փորձում է ուղղել այն սխալները, որ գործել է 1917-1948 թվականներին՝ իր կայսերական կառավարման տարիներին։ Զոմլոտը նկատի ուներ Արթուր Բալֆուրի 1917թ․ նամակը՝ ուղղված լորդ Ռոտշիլդին, որում հայտարարվում էր հրեական ժողովրդի՝ Պաղեստինում ազգային օջախ ստեղծելու իրավունքին համակրանքի մասին։ Նամակում նաև նշվում էր, որ «ոչինչ չպետք է արվի, ինչը կարող է վնասել Պաղեստինում ապրող ոչ հրեական համայնքների քաղաքացիական և կրոնական իրավունքներին»։ Այս «չհիշատակված» համայնքը՝ պաղեստինցի արաբները, մնացել են ստվերում, և դա մինչ օր
ս տհաճություն է պատճառում Զոմլոտին։ Այս շաբաթ Նյու Յորքում ՄԱԿ-ում Բրիտանիայի արտգործնախարար Դևիդ Լամին հայտարարեց, որ իր երկիրը կարող է հպարտանալ Իսրայելի հիմնադրմանը նպաստելու համար։ Բայց միաժամանակ ընդգծեց՝ Բալֆուրի հռչակագրում տրված խոստումը չկատարելն առ այսօր շարունակվող «պատմական անարդարություն» է։ Իսրայելական Քնեսետում ազգայնական պատգամավոր Սիմխա Ռոթմանը նույնպես հիշեց Բրիտանիայի՝ Մերձավոր Արևելքում ունեցած անցյալը։ Նրա խոսքով՝ բրիտանացիներն ու ֆրանսիացիներն արդեն փորձել են սահմաններ գծել Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո՝ Օսմանյան կայսրության փլուզման ընթացքում։ «Բրիտանիան այլևս կայսերական ուժ չէ»։ Ինչպես Նեթանյահուն ու Սմոտրիչը, այնպես էլ Ռոթմանը պնդեց, որ Պաղեստինը ճանաչելը պարգև է ՀԱՄԱՍ-ի ահաբեկչությանը։ Նա մերժեց Սթարմերի առաջարկը՝ հետաձգել ճանաչումը, եթե Իսրայելը համաձայնի հրադադարի ու երկպետական լուծման վերակենդանացմանը։ «Նա սպառնում է Իսրայելին պատժով՝ կարծելով, թե այդպես խաղաղություն կբերի Մերձավոր Արևելք։ Նա նման դիրք չունի՝ մեզ պատժելու համար, և դա հաստատ չի բերի խաղաղություն»։ «Դա արդարության, պատմության, կրոնի և մշակույթի դեմ է․․․ Նա մեծ պարգև է տալիս Յահյա Սինվարին (ՀԱՄԱՍ-ի առաջնորդ, որը ղեկավարել է հոկտեմբերի 7-ի հարձակումները և զոհվել է Գազայում)։ Այնտեղ՝ դժոխքում, ուր էլ որ նա հիմա է, նա տեսնում է Սթարմերի հայտարարությունները ու ասում է. «Լավ գործընկեր»»։ Թայբեում քաղաքապետի գրասենյակում սուրճ խմող տեղի առաջնորդներից մեկը ի պատասխան Բրիտանիայի ճանաչման պլանին ասաց․ «Շնորհակալություն, Բրիտանիա։ Բայց արդեն ուշ է»։
Թարգմանվել է ԱԲ-ի միջոցով։
