Ցնցում, քաոս և կասկածելի հաղթանակ․ ինչ գնով են Ասիական երկրները հասել մաքսային համաձայնության Թրամփի հետ
2025թ․ ապրիլի 2-ին ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի անակնկալ մաքսային հայտարարությունը սարսափելի էր հատկապես Հարավարևելյան Ասիայում, որի տնտեսությունները հիմնված են արտահանման վրա։ Որոշ երկրներում մաքսային դրույքաչափերը հասան մինչև 49 տոկոսի՝ ազդելով Թաիլանդի և Վիետնամի էլեկտրոնիկայի արտահանողներից մինչև Մալայզիայի չիպարտադրողներն ու Կամբոջայի հագուստի ֆաբրիկաները։ «Հիշում եմ՝ առավոտյան արթնացա, տեսա, որ նա Սպիտակ տան բակում պաստառով կանգնած է։ Մտածեցի՝ ճիշտ տեսա՞։ 36 տոկոս։ Ինչպե՞ս դա հնարավոր է», — պատմում է Ռիչարդ Հանը, ում հայրը հիմնադրել է Hana Microelectronics-ը՝ Թաիլանդի խոշորագույն արտադրող ընկերություններից մեկը։ Թաիլանդը, որի վրա տարածվել էր 36 տոկոս մաքսատուրք, այժմ ունի համաձայնագիր՝ այն նվազեցնելու մինչև 19 տոկոս։ Նման համաձայնության են հասել նաև տարածաշրջանի մյուս երկրները՝ բառացիորեն վերջին պահին՝ Թրամփի սահմանած օգոստոսի 1-ի վերջնաժամկետից ընդամենը երկու օր առաջ։ Սակայն հստակ պայմանավորվածությունները դեռ չեն հրապարակվել։ Հարավարևելյան Ասիայի տասը երկրները 2024-ին ԱՄՆ արտահանել են մոտ 477 միլիարդ դոլարի ապրանք։ Այդ ցուցակում Վիետնամը ամենախոցելին է՝ ԱՄՆ արտահանումը կազմել է 137 միլիարդ դոլար կամ երկրի ՀՆԱ-ի մոտ 30 տոկոսը։ Ահա թե ինչու Վիետնամը առաջինը դիմեց բանակցությունների ու առաջինն էր, որ համաձայնեց Թրամփի կողմից սահմանված 46 տոկոս մաքսատուրքը նվազեցնելուն։ Ըստ Թրամփի՝ նոր համաձայնությամբ տուրքը կրճատվել է մինչև 20 տոկոս, իսկ Վիետնամը բոլոր ամերիկյան ապրանքների համար վերացրել է մաքսատուրքերը։ Վիետնամը սակայն չի մեկնաբանել այս համաձայնագիրը։ Չկան ստորագրված փաստաթղթեր, և որոշ աղբյուրների համաձայն՝ վիետնամցիները չեն համաձայնում Թրամփի ներկայացրած թվերին։ Այդուհանդերձ, Վիետնամը դարձավ տարածաշրջանի համար ուղենիշ։ Ինդոնեզիան ու Ֆիլիպինները նույնպես պայմանավորվեցին՝ մաքսատուրքերը նվազեցնելով մինչև 19 տոկոս, չնայած ԱՄՆ արտահանումը այդ երկրների տնտեսություններում մեծ դեր չի խաղում։ Իսկ Թաիլանդը՝ մի երկիր, որն ԱՄՆ է արտահանում տարեկան ավելի քան 63 միլիարդ դոլար (սա կազմում է նրա ընդհանուր արտահանման մոտ մեկ հինգերորդը), ի տարբերություն Վիետնամի, չունի մեկ կենտրոնացված կառավարման համակարգ։ Ինչպես Հարավային Կորեան և Ճապոնիան, որոնք երկար բանակցություններից հետո են համաձայնության եկել, Թաիլանդը ևս ենթակա է ներքին քաղաքականության, հանրային ճնշումների ու փխրուն կոալիցիոն կառավարության շահերին։ Բացի այդ, որոշ ոչ առևտրային որոշումներ զայրացրել են Վաշինգտոնին։ Փետրվարին Թաիլանդը Չինաստան է արտահանձնել 40 ույղուր ապաստան որոնողների, ինչը դեմ էր ԱՄՆ պետքարտուղար Մարկո Ռուբիոյի հորդորներին։ Թաիլանդցի բանակցողներից մեկը BBC-ին ասել է, որ մայիսյան բանակցությունների ժամանակ էլ ամերիկյան կողմը հիշեցրել է ույղուրների դեպքը։ Եվս մեկ սկանդալ եղավ, երբ Թաիլանդում ԱՄՆ գիտնականի դեմ մեղադրանք ներկայացրեց տարածաշրջանային գեներալը՝ թագավորական հեղինակազրկման համար, ինչը հանգեցրեց վերջինիս կալանավորմանը և արտաքսմանը։ Թաիլանդի առևտրային թիմի համար բարդություն էր նաև այն, որ ԱՄՆ-ը պահանջում էր մուտք թաիլանդական գյուղատնտեսական ոլորտ՝ հատկապես պաշտպանված հատված։ Սննդի ոլորտը խոշոր բիզնես է Թաիլանդում։ CP Group-ը՝ աշխարհի խոշոր ագրոբիզնես ընկերություններից մեկը, երկրի ամենամեծ ընկերությունն է։ Հետևաբար, այդ պահանջները շատ ցավոտ էին։ «Վիետնամը բացեց Պանդորայի տուփը», — ասում է Թաիլանդի առևտրային մեկ այլ պաշտոնյա։ «Նրանք առաջարկեցին զրոյական մաքսատուրք ամերիկյան բոլոր ապրանքների համար, ինչը շատ բարդ է մեր նման երկրների համար, որոնք չեն կարող ամբողջությամբ բացել բոլոր ոլորտները»։ Բանգկոկից երեք ժամ հեռավորությամբ՝ Նակհոն Նայոկ քաղաքում, Վորավուտ Սիրիփունը պահում է 12 հազար խոզ։ Նա ակտիվ է Թաիլանդի խոզաբուծողների ասոցիացիայում և դեմ է ամերիկյան խոզի մաքսատուրքի վերացմանը։ «ԱՄՆ-ի ֆերմաները շատ ավելի խոշոր են ու ցածր ինքնարժեք ունեն։ Նրանց միսը կդառնա էժան, և մեր ֆերմերները չեն դիմանա մրցակցությանը»։ Նույն խնդիրը կա Ճապոնիայի հետ բանակցություններում, որտեղ փորձում են պաշտպանել բրնձի արտադրությունը, ինչպես նաև Հնդկաստանի դեպքում։ Թաիլանդում ենթադրում են, որ CP-ի նման ագրոբիզնես հսկաները նույնպես լոբբինգ են անում՝ կանխելու ամերիկյան հավի և եգիպտացորենի ներմուծումը։ BBC-ի տվյալներով, Վաշինգտոնում ամեն բանակցությունից հետո նախարարների և առևտրային թիմի միջև տեղի են ունեցել լարված քննարկումներ։ Բայց արտադրողները, որոնք Թաիլանդի ՀՆԱ-ում ունեն շատ ավելի մեծ կշիռ, խիստ կարիք ունեին համաձայնագրի։ «Եթե մնում է 36 տոկոս, ապա դա աղետ կլինի մեզ համար», — ասել է SK Polymer-ի փոխտնօրեն Սուպար Սուանպիմոլկուլը։ Ընկերությունն արտադրում է ռետինե և սինթետիկ նյութերից բաղկացած մասեր՝ սառնարանների, լվացքի մեքենաների, օդորակիչների համար։ «Հավատացնում եմ՝ ձեր տանը հաստատ մեր արտադրած որևէ բան կգտնվի»։ SK Polymer-ը հիմնադրվել է 1991-ին Սուպարի և նրա երկու եղբայրների կողմից՝ հոր փոքր բիզնեսից վերածվելով գլոբալ շուկայում ներգրավված խոշոր մատակարարի։ Ընկերության մոտ 20 տոկոս եկամուտն անմիջապես ԱՄՆ-ից է գալիս, բայց երբ հաշվում են նաև այն ապրանքները, որոնց մեջ մտնում են իրենց բաղադրիչները, տոկոսն ավելի մեծ է։ «Մեզ համար 20-25 տոկոսը դեռ կառավարելի է՝ ծախսերը կրճատելով», — ասել էր Սուպարը՝ մինչ համաձայնագիրը կհաստատվեր։ Նրա խոսքերով՝ ամենամեծ խնդիրը անորոշությունն էր․ «Թող կառավարությունը համաձայնագրի հասնի, որպեսզի կարողանանք պլանավորել բիզնեսը»։ 20 տոկոս մաքսատուրք ընդունելի է նաև էլեկտրոնիկայի ոլորտի համար՝ Թա
իլանդի խոշորագույն ճյուղերից։ «Եթե ամբողջ տարածաշրջանում բոլորիս համար դրույքը մոտ 20 տոկոս լինի, գնորդները այլ մատակարարներ չեն փնտրի։ Դա պարզապես մի նոր հարկ կլինի ԱՄՆ սպառողի համար», — ասում է Ռիչարդ Հանը։ Նրա ընկերությունը՝ Hana Microelectronics-ը, արտադրում է տպագիր սխեմաներ, ինտեգրացված չիպեր, RFID նշաններ և այլ կարևոր բաղադրիչներ։ Թեև իր արտադրանքի ընդամենը 12 տոկոսն է ուղղակի գնում ԱՄՆ, անուղղակի ուղիներով ցուցանիշը շատ ավելի բարձր է։ Բայց Հանի համար հիմնական մտահոգությունը «տրանսշիփմենթն» է՝ երբ ԱՄՆ-ը կասկածում է, որ Չինաստանը խուսափում է մաքսատուրքից՝ արտադրությունն ուղարկելով Հարավարևելյան Ասիա։ Թրամփի պնդմամբ՝ Վիետնամը արդեն կվճարի 40 տոկոս՝ կրկնակի ավել՝ այսպես կոչված վերահուղարկաված ապրանքների համար։ Թրամփի առաջին ժամկետում, երբ Չինաստանի դեմ տուրքեր մտցվեցին, թե՛ Թաիլանդում, թե՛ Վիետնամում օտարերկրյա ներդրումները զգալիորեն աճեցին։ Նրանց արտահանումն էլ բարձրացավ՝ նաև Չինաստանից տեղափոխված արտադրության հաշվին։ Թաիլանդի մեկ այլ էլեկտրոնիկայի գործարանում՝ SVI-ում, ռոբոտները հավաքման գծով բերում էին հարյուրավոր մանր բաղադրիչներ՝ հավաքելով հսկայածախս սարքավորումներ։ Պիտակներից պարզ էր՝ դրանք գալիս էին Մալայզիայից, Ֆիլիպիններից, Թայվանից և Չինաստանից։ SVI-ն արտադրում է անվտանգության տեսախցիկներ, ձայնահզորիչներ, բժշկական սարքավորումներ՝ ըստ հաճախորդի պահանջի։ Թաիլանդի արդյունաբերությունը կապված է չափազանց բարդ գլոբալ մատակարարման շղթաների հետ, որոնք գրեթե անհնար է վերաձևակերպել՝ ըստ Թրամփի պահանջների։ ԱՀԿ կանոններով, ապրանքը համարվում է տեղական, եթե դրա արժեքի առնվազն 40 տոկոսը ստեղծվել է տեղում, կամ այն ենթարկվել է էական վերամշակման։ Բայց Թրամփի վարչակազմը չի հետևում ԱՀԿ չափանիշներին, և պարզ չէ, թե ինչ կընկալի որպես վերահուղարկաված։ Հանն անհանգստացած է՝ դա կարող է ավելի լուրջ խնդիր դառնալ, քան սովորական մաքսատուրքերը։ «Հարավարևելյան Ասիան մեծապես կախված է Չինաստանից։ Նրանք ամենամեծ և ամենաէժան մատակարարն են», — ասում է նա։ «Այլ երկրներից կարելի է ձեռք բերել հումք, բայց շատ ավելի թանկ կարժենա։ Իսկ եթե ԱՄՆ-ը պահանջի, օրինակ, 50-60 տոկոս տեղական բաղադրիչ՝ ծագման հավաստագիր ստանալու համար, ոչ մի երկիր չի կարողանա դա ապահովել»։ Թեև Թրամփը հայտարարում է, որ Ֆիլիպիններն ու Ինդոնեզիան զրոյական մաքսատուրք են սահմանել ԱՄՆ ապրանքների համար, այդ երկրները հակառակն են ասում՝ նշելով, որ դեռ շատ բան պետք է համաձայնեցվի։ Թաիլանդի համար՝ ուշացած մեկնարկից ու դժվար բանակցություններից հետո, համաձայնագրին հասնելն արդեն իսկ մեծ թեթևություն է։ Մնացածը կհստակեցվի հետո՝ երբ մանրամասները, ինչն սովորաբար տարիներ է տևում, վերջապես հստակեցվեն։ «Մի օր այս ամենը պետք է ավարտվի, չէ՞», — ասում է Ռիչարդ Հանը։ «Խնդիրն այն է, որ մենք չգիտենք՝ խաղի ինչ կանոններով պետք է առաջնորդվենք։ Ուստի բոլորս հիմա պարզապես սպասում ենք, որպեսզի հասկանանք՝ ինչպես խաղալ նոր խաղը»։
Թարգմանվել է ԱԲ-ի միջոցով։
