Ատենբորոն․ «Օվկիանոսի վնասը աննկարագրելի սարսափելի է»
Բնապահպանական հեղինակավոր գործիչ Սըր Դեյվիդ Ատենբորոն արքայազն Ուիլյամին հայտնել է, որ ցնցված է այն վնասներից, որոնք որոշ ձկնորսական մեթոդներ հասցնում են աշխարհի օվկիանոսներին։ Բրիտանական արքայազնը զրուցել է Ատենբորոյի հետ ՄԱԿ-ի Օվկիանոսների գագաթնաժողովից առաջ, որն անցկացվելու է Նիցցայում։ Սա առաջին նման հավաքն է վերջին երեք տարիների ընթացքում, որտեղ աշխարհի երկրները կհանդիպեն՝ քննարկելու օվկիանոսների պահպանության հնարավոր ուղիները՝ հաշվի առնելով պլաստիկ թափոնների աճող սպառնալիքը, կլիմայական փոփոխությունները և բնական ռեսուրսների չարաշահումը։ ՄԱԿ-ի գլխավոր նպատակն է ուժի մեջ մտցնել Բարձր ծովերի պայմանագիրը, որը ստորագրվել է երկու տարի առաջ՝ օվկիանոսի 30 տոկոսը պաշտպանված գոտու վերածելու համար։ Դա հնարավոր կլինի միայն այն դեպքում, երբ այն վավերացնեն առնվազն 60 երկիր։ Այս պահին պայմանագիրը վավերացրել է ընդամենը 32 երկիր։ «Այն, ինչ մենք արել ենք խորը օվկիանոսի հատակին, պարզապես սարսափելի է։ Եթե նույնը տեղի ունենար ցամաքում, բոլորը կբողոքեին», – ասել է Ատենբորոն իր նոր՝ «Օվկիանոս» վավերագրական ֆիլմի պրեմիերայի ժամանակ ունեցած հարցազրույցում։ Ֆիլմը բարձրացնում է խորը ցանցով ձկնորսության (bottom trawling) նման մեթոդների խնդիրը՝ նշելով դրանց վնասը ինչպես ծովային կենսաբազմազանության, այնպես էլ օվկիանոսի՝ ածխածին կլանելու կարողության համար։ ՄԱԿ-ի գագաթնաժողովին կմիանան կառավարություններ, գիտնականներ և բարեգործական կազմակերպություններ՝ փորձելով համատեղել ուժերը օվկիանոսներին ամենաշատ սպառնացող խնդիրների լուծման համար։ Ատենբորոն հույս է հայտնել, որ առաջնորդները կգիտակցեն՝ «օվկիանոսները որքան կարևոր են մեզ՝ աշխարհի քաղաքացիներիս» համար։ Օվկիանոսը համարվում է ամենամեծ էկոհամակարգը մոլորակի վրա։ Այն տարեկան մոտ 2.5 տրիլիոն դոլար է նպաստում համաշխարհային տնտեսություններին և ապահովում է մեր շնչած թթվածնի մինչև 80 տոկոսը։ Մինչդեռ մասնագետներն ընդգծում են, որ նույնիսկ օվկիանոսի պաշտպանված տարածքներում խորը ցանցով ձկնորսությունը շարունակում է թույլատրված մնալ՝ էապես սահմանափակելով դրանց արդյունավետությունը։ Օրինակ՝ Մեծ Բրիտանիայի պաշտպանված գոտիների 90 տոկոսում այդ մեթոդն այսօր էլ կիրառվում է։ Շրջակա միջավայրի հարցերով խորհրդարանական հանձնաժողովը կոչ է արել արգելել այն։ Այնուամենայնիվ, որոշ ձկնորսական համայնքներ հակադրվում են այս առաջարկներին։ Շոտլանդական ձկնորսական ասոցիացիայի ղեկավար Էլսփեթ Մաքդոնալդը BBC-ին ասել է․ «Խորը ցանցով ձկնորսությունն ապակառուցողական է միայն այն ժամանակ, երբ այն իրականացվում է ոչ ճիշտ վայրերում։ Հակառակ դեպքում՝ դա արդյունավետ միջոց է սնունդ ստանալու համար»։ Գիտնականները, սակայն, վստահեցնում են, որ այս մեթոդի սահմանափակումը կարող է նպաստել ձկնատեսակների վերականգնմանը և երկարաժամկետում օգտակար լինել նույնիսկ արդյունաբերության համար։ Գագաթնաժողովի կազմակերպումը նաև արձագանք է ՄԱԿ-ի մտահոգությանը՝ կապված օվկիանոսների՝ կլիմայական փոփոխությունների պատճառով անդառնալի վնաս կրելու հավանականության հետ։ Օվկիանոսներն արդեն կլանել են մոլորակի ավելցուկային ջերմության ավելի քան 90 տոկոսը։ «Եթե դա չլիներ, մոլորակը ոչ թե 1.5, այլ մոտ 36 աստիճանով ավելի տաք կլիներ», – նշել է Էքսետերի համալսարանի ծովային պահպանության մասնագետ Քալ
լում Ռոբերթսը։ «Մարդկությունը ստիպված կլիներ գոյատևել Դեթ Վելի պայմաններում»։ Օվկիանոսների տաքացումը լուրջ հետևանքներ է ունենում ծովային էկոհամակարգերի համար։ «Վերջին 20 տարիներին մարջանային խութերը զանգվածային գունաթափման և մահացության են ենթարկվում», – ասել է ծովաբանական լաբորատորիայի ավագ գիտաշխատող Ժան-Պիեռ Գատյուսոն։ «Դրանք կարող են դառնալ առաջին ծովային, և գուցե առաջին էկոհամակարգը, որը վերացման եզրին է»։ ՄԱԿ-ի գագաթնաժողովից առաջ տեղի ունեցած «Մի Օվկիանոս» գիտաժողովին՝ աշխարհի ավելի քան 2,000 գիտնականներ վերլուծել են վերջին տվյալները և առաջարկություններ ներկայացրել կառավարություններին։ Գիտնականները նաև կոչ են արել դադարեցնել խորանավային արդյունաբերական գործունեությունները։ Ամենավիճահարույց թեմաներից մեկը համարվում է խորը ծովային հանքարդյունաբերությունը։ Տասնամյակից ավելի երկրները փորձում են պայմանավորվել՝ ինչպես կարելի է դա իրականացնել միջազգային ջրերում՝ նվազագույնի հասցնելով բնապահպանական վնասները։ Սակայն անցած ապրիլին ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը շրջանցել է բանակցությունները՝ ստորագրելով հրամանագիր, որով թույլատրվում է հանքարդյունաբերություն միջազգային ջրերում։ Չինաստանն ու Ֆրանսիան դա անվանել են միջազգային իրավունքի խախտում, թեև իրավական գործընթացներ դեռ չեն սկսվել։ Գիտնականները զգուշացնում են, որ խորը ծովային էկոհամակարգերը չափազանց քիչ են ուսումնասիրված, ուստի որևէ տնտեսական գործունեություն չպետք է իրականացվի մինչև լրացուցիչ հետազոտություններ չկատարվեն։ «Խորը ծովի կենսաբանությունը ամենավտանգվածներից է, իսկ մեր իմացությունը՝ ամենասահմանափակ», – ասել է Պետր Հաուգանը՝ Օվկիանոսի հարցերով Միջազգային գիտական խորհրդի փորձագետների խմբի համանախագահը։ «Երբ տվյալները սահմանափակ են, պետք է գործել զգուշությամբ»։
Թարգմանվել է ԱԲ-ի միջոցով։
