Բոուեն. Իսրայելի մարդասիրական քայլերը՝ սովից սարսափած դաշնակիցներին ուղղված ժեստ
Իսրայելը, արձագանքելով Գազայի սովի համար աճող միջազգային քննադատությանը, հայտարարել է մի շարք միջոցառումների մասին, որոնք, ըստ Իսրայելի Պաշտպանական ուժերի (ՊՈւ), նպատակ ունեն «բարելավելու մարդասիրական արձագանքը»։ Իսրայելը թույլատրել է օգնության օդային առաքումներ՝ առաջինն իրականացնելով գիշերը, ապա նաև թույլ տալով Արաբական Միացյալ Էմիրությունների օդուժին ևս մեկ առաքում կատարել կիրակի օրը։ Բացի այդ, ՊՈւ-ն հայտարարել է որոշ տարածքներում ռազմական գործողությունների «մարտավարական դադարի» և «մարդասիրական միջանցքների» ստեղծման մասին՝ «միջազգային սովի մասին կեղծ մեղադրանքները հերքելու նպատակով»։ Համասը այս քայլերն անվանել է «խաբեություն»՝ ընդգծելով, թե Իսրայելը փորձում է «մաքրել իր վարկը աշխարհի աչքում»։ Այնուամենայնիվ, Իսրայելը հենց այդ «մարտավարական դադարի» ընթացքում ավիահարված է հասցրել, որի հետևանքով, ըստ հաղորդագրությունների, զոհվել են Վաֆա Հարարան և նրա չորս երեխաները՝ Սարան, Արիջը, Ջուդին ու Իյադը։ Թեև Իսրայելը պնդում է, թե պատասխանատու չէ Գազայի հումանիտար ճգնաժամի համար և չի խոչընդոտում օգնության մուտքը, այդ պնդումները չեն ընդունվում ոչ Եվրոպայի հիմնական գործընկերների, ոչ էլ ՄԱԿ-ի և այլ միջազգային կազմակերպությունների կողմից։ Այս նոր քայլերը, հնարավոր է, լռելյայն ընդունում են, որ Իսրայելն ավելի շատ բան պետք է անի։ Սակայն, ամենայն հավանականությամբ, դրանք ուղղված են այն դաշնակիցներին, որոնք հրապարակավ մեղադրում են Իսրայելին սով առաջացնելու մեջ։ Հուլիսի 25-ին Բրիտանիան, Ֆրանսիան և Գերմանիան հանդես եկան խիստ հայտարարությամբ. «Մենք կոչ ենք անում Իսրայելի կառավարությանը անհապաղ վերացնել օգնության հոսքի սահմանափակումները և թույլ տալ ՄԱԿ-ին ու մարդասիրական ՀԿ-ներին աշխատել՝ սովը կանխելու նպատակով։ Իսրայելն պարտավոր է պահպանել միջազգային հումանիտար իրավունքը»։ Իսրայելը ոչ միայն ամբողջությամբ արգելափակել էր օգնության մուտքը Գազա, այլև խստացրել էր օգնության բովանդակության հաստատման և փոխադրումների շարժի վերահսկումը։ ԱՄՆ-ի հետ համագործակցությամբ ստեղծվել է «Գազայի Մարդասիրական Հիմնադրամ»՝ իբր փոխարինելու ՄԱԿ-ի օգնության համակարգին։ Իսրայելը պնդում է, թե Համասը գողանում էր օգնությունը ՄԱԿ-ի ցանցից, սակայն ՄԱԿ-ը դեռ սպասում է դրա ապացույցներին։ ՄԱԿ-ը և այլ կազմակերպություններ հրաժարվում են համագործակցել այս նոր համակարգի հետ՝ այն անվանելով «անսիրտ և ռազմականացված»։ ՄԱԿ-ի տվյալներով՝ ավելի քան 1,000 պաղեստինցի սպանվել է՝ փորձելով հասնել հիմնադրամի չորս կետերին։ BBC-ին տված հարցազրույցում ամերիկյան հատուկ նշանակության զորքերի նախկին գնդապետը, որն աշխատել է այդ հիմնադրամում, պատմել է, որ տեսել է, թե ինչպես ամերիկացի և իսրայելցի զինվորները կրակում են քաղաքացիական անձանց վրա։ Երկու կողմերն էլ հերքում են, թե թիրախավորել են խաղաղ բնակչությանը։ ՄԱԿ-ի մարդասիրական հարցերի համակարգման գրասենյակի ղեկավար Ջոնաթան Ուիթոլը, ով երկար ժամանակ աշխատել է Գազայում, հայտնել է, որ հիմնադրամի մեթոդները մահաբեր են։ Մեկ ամիս առաջ սոցիալական ցանցերում նա գրել էր, որ այդ համակարգը Գազայում ստեղծել է «մահաբեր պայմաններ», ինչից հետո Իսրայելը տեղեկացրել է, որ չի երկարաձգի նրա վիզան։ «Այստեղ տեսնում ենք կոտորած, զենքի վերածված սով, հարկադիր տեղահանություն։ Դա մարդկանց մահապատիժ է՝ պարզապես գոյատևելու փորձի համար։ Սա պաղեստինյան կյանքի ջնջում է», — գրել էր նա։ Իսրայելի վերջին հայտարարությունից հետո Ուիթոլը BBC-ին ասել է. «Գազայում մարդասիրական վիճակը երբեք այսքան վատ չի եղել»։ Նա շեշտել է, որ իրական փոփոխություն հնարավոր է միայն այն դեպքում, երբ Իսրայելը կրճատի օգնության բեռնատարների անցակետերով մուտք գործելու ժամանակը, բարելավի ուղիները և երաշխավորի, որ սնունդ վերցնող քաղաքացիները չեն գնդակահարվի։ Իսրայելի կողմից իրեն վիզայից զրկելու հավանականության ֆոնին Ուիթոլը նշել է, որ ՊՈւ-ի գործողությունները շարունակում են խախտել հումանիտար իրավունքը։ Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուն և նրա նախկին պաշտպանության նախարար Յով Գալանտն արդեն ներգրավված են Հաագայի միջազգային քրեական դատարանի կողմից իրենց նկատմամբ հայտարարված հետախուզման գործընթացում՝ մեղադրվելով սովը որպես պատերազմի միջոց կիրառելու, ինչպես նաև սպանությունների, հալածանքների և այլ ոչ մարդկային արարքների մեջ։ Իսրայելը հերքում է բոլոր մեղադրանքները։ Իսրայելն արել է օդային օգնության առաքումների տեսագրություն՝ ցուցադրելով, թե ինչպես է ինքնաթիռը գիշերը օգնության բեռներ գցում պարաշյուտներով։ Ըստ ՊՈւ-ի՝ առաքվել է յոթ փաթեթ՝ ալյուր, շաքարավազ և պահածոներ պարունակող։ Սակայն օդային օգնությունը՝ ինչպես փորձը ցույց է տալիս այլ պատերազմներից, միայն ծայրահեղության միջոց է, որը քիչ է նպաստում սովի հաղթահարմանը։ Իրական լուծումը միայն հրադադարի և ազատ, շարունակական օգնության համակարգի հաստատումն է։ Անգամ խոշոր ինքնաթիռներն ավելի քիչ բեռ են փոխադրում, քան մեկ բեռնատար շարասյուն։ Օրինակ, 1991թ. Պարսից ծոցի պատերազմից հետո ԱՄՆ-ն ու Բրիտանիան օգնություն էին նետում Իրաքյան Քրդստանի սարահարթերում ապաստանած մարդկանց։ Սակայն ես տեսել եմ, թե ինչպես մարդիկ զոհվում էին՝ մուտքի արգելքի կամ նետված բեռների հետևանքով։ Նման դեպքեր են եղել նաև Բոսնիայի պատերազմում՝ Մոստարի պաշարման ժամանակ։ Ոլորտի մասնագետները օդային օգնությունը դիտարկում են որպես վերջին միջոց, երբ այլ ելք չկա։ Իսկ Գազայի դեպքում կան հասանելի ուղիներ՝ Իսրայելի Աշդոդ նավահանգիստը կամ Հորդանանի սահմանը, որոնք նախկինում օգտագործվել են։ Պատերազմից առաջ Գազան աշխարհի ամենախիտ բնակեցված տարածքներից էր՝ երկու միլիոնից ավելի բնակչությամբ։ Այժմ Իսրայելը նրանց մեծ մասին տեղափոխել է նեղ ծովափնյա տարածք՝ զբաղեցնելով ընդամենը Գազայի տարածքի մոտ 17 տոկոսը։ Մարդիկ ապրում են խիտ վրանային ճամբարներում, և հարց է, արդյոք օդից նետվող օգնությունը կարող է հասցվել նպատակային վայրերին։ Հաճախ պարաշյուտով նետվող բեռները վայր են ընկնում սխալ տեղերում։ Այդ ամեն մի բեռի համար մղվում է հուսահատ պայքար՝ իրենց ընտանիքներին կերակրելու ձգտող տղամարդկանց և այն վաճառքով շահույթ որոնող հանցավոր խմբերի միջև։ Բոուեն․ Իսրայելի մարդասիրական քայլերը՝ որպես ազդանշան մտահոգ դաշնակիցներին Իսրայելը՝ մեղադրվելով Գազայում սովի պատասխանատվության համար, հայտարարել է մի շարք քայլերի մասին, որոնք, ըստ Իսրայելի պաշտպանության բանակի (IDF), նպատակ ունեն «բարելավել մարդասիրական արձագանքը»։ Այդ քայլերի շրջանակում Իսրայելը թույլ է տվել օգնության օդից իջեցում՝ առաջին նման գործողությունն իրականացնելով ինքնուրույն, իսկ դրան հաջորդել է Արաբական Միացյալ Էմիրությունների օդուժի կողմից իրականացված ևս մեկը։ IDF-ն նաև հայտարարել է, որ որոշ շրջաններում կիրականացնի «ռազմական գործողությունների ժամանակավոր դադար» և կբացի «մարդասիրական նպատակներով նախատեսված միջանցքներ», որպեսզի, ըստ Իսրայելի, հերքվի «միջազգային սովի վերաբերյալ կեղծ պնդումը»։ Համասը այս քայլերը որակել է որպես «մոլորեցնող»՝ պնդելով, թե Իսրայելը փորձում է «մաքրել իր կերպարը» միջազգային հանրության աչքում։ Այդուհանդերձ, Իսրայելը «ժամանակավոր դադարի» ընթացքում իրականացրել է ավիահարված, որի հետևանքով, ըստ հաղորդագրությունների, զոհվել է Վաֆա Հարարան և նրա չորս երեխաները՝ Սարան, Արիջը, Ջուդին ու Իյադը։ Չնայած Իսրայելի պնդումներին, թե Գազայում հումանիտար ճգնաժամի պատասխանատու չէ և սահմանափակումներ չի կիրառում օգնության մուտքի վրա, այդ հայտարարությունները չեն ընդունվում ոչ Եվրոպայի առանցքային դաշնակիցների, ոչ ՄԱԿ-ի, ոչ էլ Գազայում գործող մարդասիրական կառույցների կողմից։ Նոր քայլերը դիտարկվում են կամ որպես լուռ ընդունում, որ Իսրայելին անհրաժեշտ է ավելին անել, կամ՝ առավել հավանական՝ ժեստ նրա դաշնակիցներին, որոնք կոշտ քննադատության են ենթարկել Իսրայելին՝ Գազայում սովի համար։ Հուլիսի 25-ին Բրիտանիան, Ֆրանսիան և Գերմանիան համատեղ կոչ էին արել Իսրայելին անհապաղ հանել օգնության հոսքի սահմանափակումները և հնարավորություն տալ ՄԱԿ-ի
ն ու մարդասիրական ՀԿ-ներին գործել՝ սովը կանխելու համար։ «Իսրայելը պետք է կատարի իր պարտավորությունները միջազգային մարդասիրական իրավունքի շրջանակում»,- ասված էր հայտարարության մեջ։ Գազայի հանդեպ ամբողջական շրջափակումից հետո Իսրայելը սահմանափակում է նաև օգնության պարունակության հաստատումն ու շարժը։ ԱՄՆ-ի հետ համատեղ ստեղծվել է «Գազայի մարդասիրական հիմնադրամ» (GHF), որը պետք է փոխարինի ՄԱԿ-ի միջոցով իրականացվող օգնության համակարգը։ Իսրայելը պնդում է, թե Համասը գողանում էր ՄԱԿ-ի օգնությունը, սակայն ՄԱԿ-ը մինչ այժմ ապացույց չի ստացել այդ պնդման վերաբերյալ։ ՄԱԿ-ը և մի շարք այլ կառույցներ հրաժարվում են համագործակցել GHF-ի հետ՝ այն որակելով «ոչ մարդասիրական և ռազմականացված»։ ՄԱԿ-ի տվյալներով՝ ավելի քան 1,000 պաղեստինցի զոհվել է՝ փորձելով հասնել GHF-ի չորս կետերին։ GHF-ի համար Գազայում աշխատած ամերիկացի գնդապետը BBC-ին հայտնել է, որ տեսել է, թե ինչպես են իր ամերիկացի գործընկերները և Իսրայելի զինվորները կրակում խաղաղ բնակիչների վրա։ Երկուսն էլ հերքում են, թե երբևէ թիրախավորել են խաղաղ բնակիչների։ ՄԱԿ-ի մարդասիրական հարցերի համակարգման գրասենյակի (OCHA) Պաղեստինյան տարածքներում ղեկավար Ջոնաթան Ուիթոլը, ով քննադատել է GHF-ի մեթոդները, հայտնել է, որ Իսրայելը չի երկարաձգի իր վիզան՝ այն բանից հետո, երբ նա սոցիալական ցանցում գրել էր, որ GHF-ի համակարգը ստեղծել է Գազայում «մարդկանց ոչնչացնելու պայմաններ»։ «Մենք ականատես ենք մորթի, քաղցի՝ որպես զենքի, հարկադիր տեղահանության։ Սա մահվան դատավճիռ է պարզապես ապրելու համար պայքարող մարդկանց համար։ Սա պաղեստինյան կյանքի ջնջում է»,- գրել էր Ուիթոլը։ Իսրայելի նոր քայլերից հետո Ուիթոլը BBC-ին ասել է, որ «Գազայի հումանիտար վիճակն ավելի վատ երբեք չի եղել»։ Նրա կարծիքով՝ դրական փոփոխությունների համար Իսրայելին անհրաժեշտ է արագացնել բեռնատարների անցումը սահմանով և ապահովել անվտանգ երթուղիներ, ինչպես նաև երաշխավորել, որ սննդի մոտ հասած մարդիկ կրակոցի չեն ենթարկվի։ Իսրայելի ռազմական գործողությունների շարունակության պայմաններում Ուիթոլը նշել է, որ «մարդասիրական իրավունքի նկատմամբ արհամարհանքը մնում է սարսափեցնող»։ Իսրայելի վարչապետ Բենյամին Նեթանյահուն և պաշտպանության նախկին նախարար Յով Գալանտը արդեն Միջազգային քրեական դատարանի կողմից հետապնդման տակ են՝ մեղադրվելով համատեղ պատասխանատվության մեջ՝ «սովը որպես պատերազմի մեթոդ օգտագործելու», ինչպես նաև «մարդկության դեմ հանցագործությունների՝ սպանության, հալածանքի և այլ անմարդկային գործողությունների» համար։ Նրանք բոլորն էլ հերքում են մեղադրանքները։ Իսրայելն ընթերցողներին է ներկայացրել աղոտ տեսանյութ, որտեղ օդանավը՝ գիշերային ժամին, պարաշյուտներով օգնության բեռներ է իջեցնում Գազայում։ Ըստ IDF-ի՝ օգնական փաթեթները պարունակել են ալյուր, շաքար և պահածոյացված սնունդ։ Նման տեսարաններ այլ պատերազմներում նույնպես եղել են․ օգնությունն օդից նետվում է որպես ծայրահեղ միջոց, բայց միաժամանակ այն լավ է նայվում հեռուստացույցով ու կարող է ստեղծել «գործողության պատրանք»։ Սակայն այդ մոտեցումը հազվադեպ է արդյունավետ։ Նույնիսկ խոշոր ինքնաթիռները չեն կարող փոխադրել այնքան բեռ, որքան մի քանի բեռնատար։ 1991 թվականի Պարսից ծոցի պատերազմից հետո ԱՄՆ-ը, Բրիտանիան և այլ երկրներ օգնություն էին նետում Իրաքյան Քրդստանում՝ ձմռան ծանր պայմաններում ձյան ու ցեխի մեջ մնացած տասնյակ հազարավոր մարդկանց համար։ Այդ ժամանակ հեղինակը անձամբ ականատես է եղել՝ ինչպես օդաչուները բարձրությունից օգնություն են նետում մարդկանց վրա, բայց երբ օրեր անց նա հասել է լեռներում ձևավորված ճամբարներ, տեսել է, թե ինչպես են մարդիկ մանևրում ականապատ դաշտերով՝ օգնությանը հասնելու համար, ոմանք զոհվել կամ ծանր վիրավորվել են։ Բոսնիայի պատերազմի ժամանակ՝ 1993-ին, երբ Մոստարը պաշարված էր, օգնության ծանր փաթեթներ ընկել էին շենքերի տանիքներին՝ երբեմն մահացու հետևանքներով։ Մարդասիրական ոլորտի մասնագետներն օդից օգնության իջեցումը դիտարկում են որպես վերջին միջոց, երբ այլ հասանելիություն չկա։ Բայց Գազայի դեպքում դա այդպես չէ։ Մի քանի կիլոմետր հյուսիսում Աշդոդ նավահանգիստն է, իսկ մի քանի ժամ հեռավորության վրա՝ Հորդանանի սահմանը, որոնք արդեն օգտագործվել են որպես օգնության ուղի։ Նախքան պատերազմը Գազան աշխարհի ամենախիտ բնակեցված տարածքներից էր՝ ավելի քան երկու միլիոն պաղեստինցիներով։ Այժմ Իսրայելը նրանց մեծ մասին ստիպել է տեղափոխվել հարավային ափամերձ մի փոքրիկ հատված՝ կազմում Գազայի տարածքի մոտ 17 տոկոսը։ Մարդիկ ապրում են խիտ փաթեթավորված վրանային պայմաններում, և պարզ չէ՝ արդյոք օդից օգնության իջեցման համար ընդհանրապես բաց տարածք մնացել է։ Պարաշյուտով իջեցված փաթեթները հաճախ չեն հասնում իրենց հասցեատերերին։ Դրանց շուրջ հաճախ բախումներ են տեղի ունենում՝ սոված տղամարդիկ պայքարում են ընտանիքների համար սնունդ ստանալու համար, իսկ հանցավոր խմբերը փորձում են բեռները յուրացնել՝ վերավաճառքի նպատակով։
Թարգմանվել է ԱԲ-ի միջոցով։
