Սկսվել է մարդու արհեստական ԴՆԹ ստեղծելու վիճահարույց նախագիծը
Սկսվել է մարդկային ԴՆԹ-ի՝ կյանքի հիմնական շինարարական տարրերը զրոյից ստեղծելու մի վիճահարույց նախագիծ, որը համարվում է աշխարհում առաջինն իր տեսակի մեջ։ Այս ոլորտում հետազոտությունները մինչ այժմ արգելքի նման վիճակում էին, քանի որ մտահոգություն կար, թե դրանք կարող են հանգեցնել «պատվերով երեխաների» ստեղծման կամ անկանխատեսելի ազդեցությունների ապագա սերունդների վրա։ Սակայն հիմա աշխարհի ամենախոշոր բժշկական բարեգործական հիմնադրամը՝ Wellcome Trust-ը, արդեն տրամադրել է նախնական 10 միլիոն ֆունտ, նշելով, որ նախագիծն ունի բուժման անհնարին համարվող հիվանդությունների դեմ պայքարի հնարավոր մեծ ներուժ։ Քեմբրիջի Մոլեկուլային կենսաբանության խորհրդի լաբորատորիայի գիտնական դոկտոր Ջուլիան Սեյլը BBC-ին հայտնել է, որ սա կենսաբանության ոլորտում «հաջորդ հսկայական առաջընթացն» է։ «Մենք փորձում ենք մշակել թերապիաներ, որոնք կօգնեն մարդկանց ծերանալ ավելի առողջ՝ հիվանդություններից զերծ։ Մենք ձգտում ենք ստեղծել հիվանդություններին դիմացկուն բջիջներ, որոնք կկարողանան վերականգնել վնասված օրգանները, օրինակ՝ լյարդը, սիրտը կամ նույնիսկ իմունային համակարգը», — ասել է նա։ Միևնույն ժամանակ, քննադատները զգուշացնում են, որ այս տեխնոլոգիան կարող է բացել ճանապարհը անբարեխիղճ գիտնականների համար՝ գերզարգացած կամ փոփոխված մարդկանց ստեղծելու նպատակով։ Beyond GM շարժման ղեկավար դոկտոր Փեթ Թոմասն ասել է. «Ցանկանում ենք հավատալ, թե բոլոր գիտնականները գործում են բարօրության համար, բայց գիտությունը կարող է նաև ծառայել վնասակար նպատակների, նույնիսկ՝ պատերազմական»։ Նախագծի մանրամասները հրապարակվել են Մարդու գենոմի նախագծի ավարտից 25 տարի անց։ Այդ նախագիծն առաջինն էր, որ ամբողջությամբ քարտեզագրեց մարդու ԴՆԹ-ն, և այն նույնպես ֆինանսավորվել էր Wellcome-ի կողմից։ Մարդու յուրաքանչյուր բջիջում կա ԴՆԹ մոլեկուլ, որն իր մեջ կրում է ամբողջ գենետիկ ինֆորմացիան։ ԴՆԹ-ն բաղկացած է ընդամենը չորս հիմնական տարրերից՝ A, G, C և T, որոնք որոշակի հաջորդականությամբ կրկնվում են։ Այդ պարզ կառուցվածքով այն կրում է մեր ամբողջ ֆիզիկական ինքնության կոդը։ Մարդու գենոմի նախագիծը հնարավորություն տվեց գիտնականներին «կարդալ» գեներն ամբողջությամբ։ Իսկ նոր՝ Սինթետիկ մարդու գենոմի նախագիծը, նպատակ ունի ոչ միայն կարդալ ԴՆԹ-ն, այլ՝ ստեղծել այն՝ մոլեկուլ առ մոլեկուլ, զրոյից։ Գիտնականների առաջին նպատակը մարդկային ԴՆԹ-ի ավելի մեծ հատվածների կառուցումն է՝ մինչև այն պահը, երբ կարողանան ամբողջությամբ արհեստականորեն ստեղծել քրոմոսոմ։ Դրանք պարունակում են մարդու զարգացման, վերականգնման և կենսագործունեության վերահսկման գեներն ու ինֆորմացիան։ Այս քրոմոսոմներն այնուհետև կօգտագործվեն՝ հասկանալու, թե ինչպես են գեներն ու ԴՆԹ-ն կարգավորում մեր մարմնի գործառույթները։ Wellcome Sanger ինստիտուտի տնօրեն պրոֆեսոր Մեթյու Հերլսի խոսքով, սա կարող է օգնել մի շարք հիվանդությունների բուժման նոր ուղիներ գտնելուն։ «ԴՆԹ-ն զրոյից ստեղծելով՝ մենք հնարավորություն ենք ստանում փորձարկել դրա աշխատանքի մեխանիզմներն ու նոր տեսություններ՝ մի բան, որը հիմա կարող ենք անել միայն գոյություն ունեցող կենսաբանական ԴՆԹ-ն խմբագրելով», — նշել է նա։ Նախագծի աշխատանքը կսահմանափակվի լաբորատոր պայմաններով՝ փորձանոթներում և տարաներում։ Արհեստական կյանք ստեղծելու փորձ չի նախատեսվում։ Սակայն տեխնոլոգիան գիտնականներին թույլ կտա աննախադեպ վերահսկողություն հաստատել մարդու կենսաբանական համակարգերի նկատմամբ։ Չնայած բժշկական նպատակներին՝ չկան մեխանիզմներ, ո
րոնք լիովին կկանխեն տեխնոլոգիայի չարաշահումը։ Էդինբուրգի համալսարանի գենետիկայի փորձագետ պրոֆեսոր Բիլ Էրնշոն նշել է, որ հնարավոր է՝ որոշ խմբեր փորձեն ստեղծել կենսաբանական զենքեր, գերհնարավորություններով մարդիկ կամ նույնիսկ արարածներ՝ մարդկային ԴՆԹ-ով։ «Հին գործիքները նորից բացված են։ Հնարավոր է ընդունել սահմանափակումներ, սակայն եթե ինչ-որ կազմակերպություն ունենա համապատասխան սարքավորումներ, դժվար է կանխել դրանց օգտագործումը», — ասել է նա։ Դոկտոր Թոմասը մտահոգված է նաև առողջապահական ընկերությունների կողմից տեխնոլոգիայի կոմերցիալ օգտագործմամբ։ «Եթե մենք կարողանանք ստեղծել արհեստական օրգաններ կամ նույնիսկ մարդիկ, ապա ո՞վ է դրանց սեփականատերը։ Ո՞վ է տիրապետում այդ գործընթացների արդյունքում ստեղծված տվյալներին»։ Wellcome-ի ֆինանսավորման որոշման հարցում կենտրոնական քննարկումն այն է՝ արդյոք արժե նման ռիսկի գնալ։ Ֆինանսավորման պատասխանատու դոկտոր Թոմ Քոլինսը BBC-ին ասել է. «Մենք մեզ հարց տվեցինք՝ որն է անգործության գինը։ Այս տեխնոլոգիան մի օր միևնույն է զարգանալու է, ուստի նախընտրեցինք դա անել հիմա՝ հնարավորինս պատասխանատու մոտեցմամբ՝ զուգահեռաբար լուծելով էթիկական և բարոյական հարցերը»։ Նախագծին զուգահեռ կգործի նաև սոցիալական գիտությունների ծրագիր, որը կղեկավարի Կենթի համալսարանի սոցիոլոգիայի պրոֆեսոր Ջոյ Չանը։ «Մեր նպատակը մասնագետների, սոցիոլոգների և հատկապես հասարակության կարծիքը պարզելն է՝ հասկանալու, թե ինչպես են մարդիկ ընկալում այս տեխնոլոգիան, ինչպես կարող է այն օգտակար լինել իրենց համար և հատկապես՝ ինչ հարցեր կամ մտահոգություններ ունեն», — նշել է նա։
Թարգմանվել է ԱԲ-ի միջոցով։
