ԱՐՏԱՀԱՆԳ՝ ԱՇԽԱՏԱՆՔՆԵՐԸ, ՈՐՈՎՀԵՏԵՎ ԿԱՐՈՂ ԵՆ ՊԱՏԿԵՐԱՀԱԱՆԳԻՆ ՎԻՃԱԿՆ ՈՒՆԵԼ ԱՇԽԱՐՀԱՅԻՆ արհեստական բանականության գիտակցության մասին
Ես մտնում եմ հատուկ սենյակ՝ մի փոքր տագնապով։ Մի հետազոտական նախագծի շրջանակներում ինձ հագցնում են "Դրիմմեյքին" սարքը, որը լույսի կրակոցներով ազդում է ուղեղի վրա՝ փորձելով բացահայտել, թե ինչ է մեզ մարդ դարձնում։ Այս փորձը հիշեցնում է «Բլեյդրանիր» գիտաֆանտաստիկ ֆիլմի հայտնի փորձը, որտեղ մարդու և արհեստական էակների տարբերությունն էին պարզում։ Սկսվում է սթրոբիֆիկ լույսի հաջորդականություն, և աչքերս փակելիս տեսնում եմ երկուաչափ երկրաչափական ձևեր՝ եռանկյուններ, հնանկյուններ՝ վառ, նեոնային երանգներով։ Հենց այս հուշումները, ըստ գիտնականների, արտացոլում են ուղեղի ներքին ակտիվությունը՝ օգնելով հասկանալ գիտակցության բնույթը։ "Դրիմմեյքինը", որը մշակվել է Սասեքսի համալսարանի Գիտակցության կենտրոնում, նման մի քանի նախագծերից մեկն է աշխարհում, որոնք ուսումնասիրում են գիտակցությունը՝ ինքնագիտակցության, մտքի, զգացումների և անկախ որոշումների հիմքը։ Գիտնականները հույս ունեն՝ բացահայտելով գիտակցության մոգությունը՝ ավելի լավ կընկալեն արհեստական բանականության ապագան, որտեղ որոշներ կարծում են, որ soon AI-ն կունենա իր սեփական գիտակցությունը։ Մեքենաների գիտակցության գաղափարը վաղուց հայտնվել է գիտաֆանտաստիկայում. սարսափներ մեքենաների գիտակցությանց և մարդկանց դեմ վտանգների մասին քննարկվել են դեռ 1927-ին՝ "Մետրոպոլիս" ֆիլմում, 1968-ի "2001: Տիեզերական օդիսեա" ֆիլմում, և վերջերս՝ "Mission Impossible"-ի վերջին մասում, որտեղ հզոր rogue AI-ն անվանվել է որպես "ինքնագիտակից, ինքնուսուցվող, ճշմարտություն կլանող թվային պարազիտ"։ Վերջին տարիներին մեծ փոփոխություն կա՝ գիտնականներն ու տեխնոլոգիական ոլորտի փորձագետները ավելի են մտահոգվում, որ AI-ն գիտակցության խնդիրն այլևս ֆանտազիա չէ։ Դա մեծապես կապված է նոր սերնդի լեզվային մեծ մոդելների (LLM)՝ օրինակ՝ Gemini-ի ու ChatGPT-ի, հաջողությամբ, որոնք կարողանում են բնական ու իմաստային երկխոսություն վարել՝ զարմացնելով անգամ իրենց հեղինակներին։ Իրավիճակը՝ գիտակցության հարցում, դեռ անհստակ է։ Սասեքսի համալսարանի թիմի ղեկավար պրոֆեսոր Անիլ Սեթը ասում է, որ գիտակցությունը կապում են խելքի ու լեզվի հետ միայն մարդուն հատուկ։ Սակայն դա չի նշանակում, որ նույնը համարվում է բոլոր կենդանիների կամ մեքենաների համար։ Գիտակցության գիտության մեջ չկա վերջնական պատասխան։ Սասեքսի թիմը, ներգրավելով AI-բանավեճի մասնագետներ, նեյրոարդյունաբաններ և փիլիսոփաներ, առաջընթացի համար խախտում է մեծ հարցը փոքր խնդիրների՝ հարյուրավոր նախագծերի մեջ, ներառյալ "Դրիմմեյքինը"։ Նպատակը՝ գտնել ուղեղի ակտիվության օրինակներ, որոնք բացատրում են գիտակցության տարբեր կողմեր՝ արյան հոսքը, էլեկտրական ազդանշանների փոփոխությունները և այլն։ Սեթը մտահոգված է, որ մենք արագորեն քայլում ենք դեպի ապագա, որը տեխնոլոգիական փոփոխությունների քաղցրավենիք է, բայց ոչ միշտ գիտակցված և պատասխանատու։ Նա շեշտում է, որ AI-ի տարածման հետ դեռ ուշ չէ փոխել մեր մոտեցումները։ Միևնույն ժամանակ, որոշ տեխնոլոգներ արդեն ենթադրում են, որ AI-ն կարող է արդեն գիտակից լինել։ Google-ը 2022-ին ժամանակավորապես աշխատանքից ազատեց ծրագրավորող Բլեյք Լեմուին, ով պնդում էր, որ AI չատբոտերը զգացումներ ունեն և կարող են տառապել։ 2024-ին AI-ի բարեկեցության փորձագետ Կայլ Ֆիշը հրապարակեց զեկույց՝ նշելով, որ գիտակցության հայտնվելը մոտ ապագայում հնարավոր է, նույնիսկ փոքր հավանականությամբ (15%) հիմա էլ կարող են չատբոտները գիտակից լինել։ Google DeepMind-ի գիտնական Մյուրեյ Շանահանն ասում է, որ LLM-ների ներքին աշխատանքը դեռ լավ հասկանալի չէ, ինչը լուրջ մտահոգությո
ւն է և ընդգծում է, որ տեխնոլոգիական ընկերությունները պետք է խստորեն վերահսկեն և հասկանան այս համակարգերը։ Բազմաթիվ փորձագետներ հավաստի են, որ այս պահին LLM-ները գիտակից չեն։ Սակայն Քարթնի Մելունում գտնվող Կարնեգի Մելոնի համալսարանի պրոֆեսորներն, Լենոր և Մանուել Բլումները, կարծում են, որ AI-ն գիտակցության կգա, երբ այն կապվի իրական աշխարհի զգայարանների հետ՝ տեսողություն և շոշափելիք։ Նրանք ստեղծում են «Brainish»՝ համակարգչային լեզու, որ կկարողանա մշակել այս նոր տվյալները և նմանվել ուղեղի ֆունկցիաներին։ Նրանք վստահ են, որ «AI գիտակցությունը անկարելի չէ»։ Նյու Յորքի համալսարանի փիլիսոփայության և նյարդագիտության պրոֆեսոր Դեյվիդ Չալմերսը 1994-ին առանձնացրեց իրական և երևակայական գիտակցության տարբերությունը՝ նշելով, որ գիտակցության "կոշտ խնդիրը" մնաց բաց՝ ինչպես և ինչու ուղեղի բարդ ֆունկցիաները ծննդում են գիտակցական փորձառություն։ Սեթը, սակայն, հակված է համոզման, որ իրական գիտակցությունը հնարավոր է միայն կենդանի համակարգերի պարագայում, քանի որ ուղեղը՝ ի տարբերություն համակարգիչների, առանձնացնել հնարավոր չէ նրանց գործառույթներն ու էությունը։ Նա ենթադրում է, որ ապագայում ոչ սիլիկոնային համակարգերը, այլ փոքրիկ նյարդային բջիջների համակարգերը, որոնք արդեն աճեցվում են լաբորատորիաներում, կարող են ունենալ գիտակցություն։ Օրինակ՝ Մելբուրնի Cortical Labs ընկերությունը աճեցնում է նյարդային բջիջների փոքր խմբեր, որոնք կարողանում են խաղալ վիդեոխաղ՝ թվային գնդակով շարժելով արմունկը՝ իլյուզիան ստեղծելով։ Վերջիններ կարծիքով՝ գիտակցության առաջացումը հավանական է ավելի մեծ և զարգացած կենդանի հյուսվածքների համակարգերում։ Արդեն նկատվում է, որ գիտակցության իլյուզիան մեզ կարող է տարատեսակ վտանգներ բերել։ Շատ շուտով մարդկային ձև ունեցող ռոբոտները և խորը ձևափոխված (deepfake) պատկերները կարող են ազդել մեր վարքի վրա՝ ստիպելով հավատալ, որ AI-ն զգում է, ունենում է էմոցիաներ, ինչը կարող է մեր վստահությունն ու որոշումները փոխել։ Այս ամենը կարող է հանգեցնել բարոյական խորտակման՝ երբ ռոբոտների հանդեպ կարեկցությունը գերազանցի մարդկային հարաբերությունները։ Google DeepMind-ի Շանահանն ասում է, որ AI-ի հետ մարդկային հարաբերությունները, որպես ուսուցիչներ, ընկերներ կամ նույնիսկ սիրային զուգընկերներ, անխուսափելի են և մենք չենք կարող կանգնեցնել այս զարգացումը։ Նկարների հեղինակություն՝ Getty Images BBC InDepth-ը տրամադրում է խորքային վերլուծություններ, նորայգլի մոտեցումներ և ամենակարևոր թեմաների մասին որակյալ անդրադարձներ:
Թարգմանվել է ԱԲ-ի միջոցով։
