Անօդաչու թռչող սարքերի առաջին պատերազմը բացում է Հնդկաստան-Պակիստան հակամարտության նոր էջ
Աշխարհի առաջին «դրոնային» պատերազմը սկսվել է Հարավային Ասիայում՝ միջուկային զինանոց ունեցող Հնդկաստանի և Պակիստանի միջև։ Հինգշաբթի օրը Հնդկաստանը մեղադրել է Պակիստանին՝ իր տարածքի և Հնդկաստան-վարչակարգվող Քաշմիրի երեք ռազմական բազաների վրա անօդաչու թռչող սարքերով և հրթիռներով հարձակվելու համար։ Իսլամաբադը հերքել է մեղադրանքը՝ փոխարենը հայտարարելով, թե վերջին ժամերին խոցել է 25 հնդկական դրոն։ Դելիից այս փուլում որևէ պաշտոնական արձագանք չի եղել։ Փորձագետների կարծիքով՝ այս փոխադարձ հարվածները վկայում են տասնամյակներ շարունակվող մրցակցության մտահոգիչ նոր փուլի մասին, երբ երկու կողմերն արդեն ոչ միայն հրետանի են կիրառում, այլև անօդաչու համակարգեր՝ գերլարված սահմանագծի երկայնքով։ Քանի դեռ Վաշինգտոնը և մյուս համաշխարհային ուժերն ընդհատակում են լարվածությունը, տարածաշրջանը կանգնած է նոր բախման շեմին. դրոնները՝ անտեսանելի, հեռավար և հաճախ չժխտվող, բացում են Հնդկաստան-Պակիստան հակամարտության նոր դարաշրջանը։ «Հնդկա-պակիստանական հակամարտությունը մտնում է անօդաչու սարքերի դարաշրջան, որտեղ «անտեսանելի աչքերը» և անօդաչու ճշգրիտ հարվածները կարող են որոշել՝ լարվածությունն աճում է, թե նվազում։ Այսպիսով՝ Հարավային Ասիայի վիճարկվող երկնքում այն կողմը, որ կարողանա տիրապետել դրոնային պատերազմին, միայն չի տեսնի մարտադաշտը, այլև կձևավորի այն», — BBC-ին ասել է ԱՄՆ Ռազմածովային ռազմաքոլեջի պրոֆեսոր Ջահարա Մաթիսեքը։ Պակիստանը հայտարարել է, որ չորեքշաբթի առավոտվանից սկսած՝ Հնդկաստանի օդային հարվածներն ու սահմանային կրակը սպանել են 36 մարդու և վիրավորել՝ ևս 57-ին Պակիստանում և Պակիստան-վարչակարգվող Քաշմիրում։ Հնդկաստանի բանակը հայտնել է առնվազն 16 քաղաքացիական զոհերի մասին՝ պակիստանական գնդակոծության հետևանքով։ Դելին պնդում է, որ իր հրթիռային հարձակումները եղել են որպես պատասխան Պահալգամում հնդիկ զբոսաշրջիկների դեմ իրականացված մահաբեր ահաբեկչությանը, որի հետ կապը Պակիստանը կտրականապես հերքում է։ Պակիստանի զինված ուժերը հինգշաբթի օրը հայտարարել են, որ խոցել են 25 հնդկական դրոն՝ Կարաչիի, Լահորի, Ռավալպինդիի և այլ քաղաքների տարածքում։ Դրանք, ըստ հաղորդումների, իսրայելական արտադրության Harop տեսակի սարքեր են, որոնք չեզոքացվել են տեխնիկական ու զենքային միջոցներով։ Իսկ Հնդկաստանը հայտարարել է, թե վնասազերծել է մի քանի պակիստանյան հակաօդային համակարգեր, այդ թվում՝ Լահորում, ինչը Իսլամաբադը հերքել է։ Ժամանակակից պատերազմում վճռորոշ դեր են ստանձնել լազերով կառավարվող հրթիռներն ու ռումբերը, ինչպես նաև դրոններն ու անօդաչու թռչող սարքերը։ Դրանք կարող են հայտնաբերել թիրախի կոորդինատները օդային հարվածների համար, կամ՝ լազերով ուղղորդել հարվածները՝ անմիջապես ներգրավվելով մարտական գործողություններում։ Դրոնները հաճախ օգտագործվում են թշնամու հակաօդային պաշտպանության ճնշման կամ խաբման նպատակով՝ ներխուժելով վտանգավոր տարածքներ և խթանելով հակառակորդի ռադարների ակտիվացումը, ինչից հետո վերջիններիս կարելի է թիրախավորել այլ զինատեսակներով՝ օրինակ՝ թափառող հրթիռներով կամ ռադիոհաճախականության հակահրթիռներով։ «Այս մոդելը հաջողությամբ կիրառում են Ուկրաինան և Ռուսաստանը», — նշել է Մաթիսեքը։ Փորձագետները նշում են, որ Հնդկաստանի դրոնային պարկը հիմնականում կազմված է իսրայելական արտադրության հետախուզական սարքերից՝ IAI Searcher և Heron, ինչպես նաև՝ Harpy և Harop տիպի թափառող զինատեսակներից։ Հատկապես Harop-ը՝ որպես հրթիռ-դրոն, վկայում է թիրախային, բարձրարժեք հարվածների ռազմավարության ընդլայնման մասին։ Heron-ը համարվում է Հնդկաստանի «բարձրադիր աչքը երկնքում»՝ ինչպես խաղաղ, այնպես էլ մարտական իրավիճակներում։ IAI Searcher Mk II մոդելը նախատեսված է առաջնագծում գործողության համար՝ ապահովելով մինչև 18 ժամ թռիչք, 300 կմ շառավղով և 7.000 մ բարձրությամբ թռիչքի հնարավորությամբ։ Չնայած այն դիտարկմանը, որ Հնդկաստանի մարտական դրոնների քանակը դեռ համեստ է, վերջերս ԱՄՆ-ից գնված 31 MQ-9B Predator սարքերի շուրջ 4 միլիարդ դոլար արժողությամբ գործարքը համարվում է խոշոր առաջընթաց՝ հարվածային հնարավորությունների տեսանկյունից։ Այս դրոնները կարող են գործել մինչև 40 ժամ՝ հասնելով 12.000 մետր բարձրության։ Հնդկաստանը միաժամանակ մշակում է «խմբակային դրոնների» ռազմավարություն՝ միաժամանակ բազմաթիվ փոքր դրոնների գործարկումով, որոնք կկաթեցնեն թշնամու պաշտպանությունը՝ ճանապարհ հարթելով առավել կարևոր զինատեսակների համար։ Պակիստանի դրոնային պարկը, փորձագետ Էջազ Հայդերի գնահատմամբ, «ծավալուն և բազմազան» է՝ ներառելով թե՛ տեղական, թե՛ ներմուծված սարքեր։ Ըստ նրա՝ երկրում առկա են ավելի քան 1000 դրոն՝ չինական, թուրքական և տեղական մոդելներով։ Կարևոր օրինակներն են՝ չինական CH-4, թուրքական Bayraktar Akinci, ինչպես նաև պակիստանյան Burraq և Shahpar դրոնները։ Բացի դրանից, Պակիստանը մշակել է թափառող զինատեսակներ, որոնք մեծացնում են հարվածային ներուժը։ Հայդերը նշում է, որ Պակիստանի ռազմաօդային ուժերը գրեթե տասնամյակ է՝ ինտեգրում են անօդաչու համակարգերը իրենց մարտավարության մեջ։ Հատուկ ուշադրություն է դարձվում «հավատարիմ թևակից» դրոնների մշակմանը՝ այնպիսի սա
րքեր, որոնք կգործեն համաժամանակյա ռեժիմով՝ մարդակազմ ինքնաթիռների հետ։ Պրոֆեսոր Մաթիսեքի կարծիքով՝ Իսրայելի տեխնիկական օգնությունը՝ Harop և Heron դրոնների մատակարարումը, կարևոր դեր է խաղացել Հնդկաստանի համար, իսկ Պակիստանի՝ Թուրքիայի և Չինաստանի հարթակներին ապավինելը վկայում է շարունակվող սպառազինության մրցավազքի մասին։ Չնայած դրոնային փոխհարվածների վերջին շրջանին, փորձագետները նշում են, որ Հնդկաստան-Պակիստան հակամարտությունը էապես տարբերվում է Ուկրաինա-Ռուսաստան պատերազմից, որտեղ դրոնները դարձել են առանցքային ռազմավարական գործիք՝ հազարավոր միավորների կիրառմամբ։ «Դրոնների օգտագործումը մարտական ինքնաթիռների կամ ծանր հրթիռների փոխարեն համարվում է ավելի մեղմ զինվորական ընտրություն։ Դրանք ավելի թեթև են և կարող են նվազեցնել էսկալացիայի վտանգը։ Սակայն եթե սա ընդամենը նախաբանում է լայնամասշտաբ օդային արշավին, ապա պատկերն ամբողջովին փոխվում է», — ընդգծում է հնդիկ պաշտպանական վերլուծաբան Մանոժ Ջոշին։ Էջազ Հայդերի կարծիքով՝ վերջին գործողությունները Ջամմուում ավելի շուտ տեղային պատասխան են եղել կոնկրետ սադրանքներին, քան ամբողջական հակահարված Պակիստանի կողմից։ «Իսկական պատասխան հարվածը կներառի մի քանի հարթակ՝ մարդակազմ և անօդաչու, և կունենար շատ ավելի լայն թիրախային ընդգրկում՝ նպատակ ունենալով շոկ առաջացնել և վճռական մեսիջ հղել հակառակորդին», — ասում է նա։ Չնայած դրոնները հիմնովին փոխել են պատերազմական դաշտը Ուկրաինայում, Հնդկաստան-Պակիստան հակամարտությունում դրանց դերը, ըստ փորձագետների, այս փուլում ավելի սահմանափակ ու խորհրդանշական է։ Երկու կողմն էլ շարունակում են կիրառել մարդակազմ օդուժ՝ միմյանց վրա հրթիռներ արձակելով։ «Մենք տեսնում ենք դրոնային պատերազմ՝ բայց սա կարող է կարճ տևել։ Սա կարող է լինել թե՛ ապաէսկալացիայի սկիզբ, թե՛ հակառակը՝ լարվածության կտրուկ աճ։ Այս պահին դեռ դժվար է կանխատեսել զարգացումների ուղղությունը», — նշում է Ջոշին։ Ակնհայտ է, որ Հնդկաստանը ակտիվորեն ինտեգրում է դրոնները իր ճշգրիտ հարվածների ռազմավարության մեջ՝ հնարավորություն ստանալով հեռակա թիրախավորում իրականացնել՝ առանց սահմանի հատման։ Սակայն այս առաջընթացը նաև նոր հարցեր է առաջ բերում։ «Դրոնները նվազեցնում են քաղաքական և գործառնական շեմերը՝ թույլ տալով հետևել և հարվածել՝ միաժամանակ փորձելով սահմանափակել լարվածության աճը։ Բայց դրանք կարող են նաև սրել իրավիճակը. ամեն խոցված դրոն, ամեն «կուրացված» ռադար կարող է վերածվել վտանգավոր պայթյունակետի միջուկային զինված այս գոտում», — եզրափակում է Մաթիսեքը։
Թարգմանվել է ԱԲ-ի միջոցով։
