Որքա՞ն կկարողանա Մեծ Բրիտանիան իսկապես կռվել, եթե պատերազմը սկսվի վաղը
Որքա՞ն կկարողանա Մեծ Բրիտանիան իսկապես կռվել, եթե պատերազմը սկսվի վաղը Ռուսաստանի լայնածավալ պատերազմն Ուկրաինայի դեմ շուտով մտնում է հինգերորդ տարին։ Եվրոպայում ավելանում են «հիբրիդային պատերազմի» առեղծվածային դեպքերը, լարումը մեծանում է։ Բրիտանական զինվորական ղեկավարները զգուշացնում են՝ եթե չպատրաստվենք պատերազմին, չենք կարող խուսափել դրանից։ Բայց եթե աներևակայելին տեղի ունենա և պատերազմ սկսվի Ռուսաստանի հետ, կկարողանա՞ Մեծ Բրիտանիան դիմակայել ավելի քան մի քանի շաբաթ: «Մենք չենք պատրաստվում պատերազմել Եվրոպայի հետ։ Բայց եթե Եվրոպան ուզի և սկսի, մենք հենց հիմա պատրաստ ենք», – դեկտեմբերի 2-ին հայտարարել է ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը՝ մեղադրելով եվրոպական երկրներին, թե խոչընդոտում են ԱՄՆ-ի ջանքերին՝ խաղաղություն հաստատելու Ուկրաինայում։ Իրականում չափազանց քիչ է հավանականությունը, որ Բրիտանիան երբևէ մենակ հայտնվի Ռուսաստանի դեմ պատերազմում՝ առանց ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցների աջակցության։ Սակայն Պուտինի խոսքերը տհաճ հիշեցում էին, որ Ռուսաստան-ՆԱՏՕ պատերազմը, որի մեջ ներառված կլինի նաև Բրիտանիան, այլևս այնքան անհավանական չէ։ «Տարօրինակ է, հեռախոսս ազդանշան չի բռնում»։ «Իմն էլ։ Ինտերնետն անհետացել է։ Ի՞նչ է կատարվում»։ Այսպիսի զրույցը կարող է լինել առաջին նշանը, որ Ռուսաստանի հետ պատերազմն արդեն սկսվել է կամ շուտով սկսվելու է։ (Իհարկե, ազդանշանի կորուստը կարող է ունենալ նաև բոլորովին անմեղ պատճառներ)։ Դրան կարող է հետևել բանկային վճարումների անհնարինությունը, սննդի և վառելիքի բաշխման խափանումը, էլեկտրամատակարարման ընդհատումները։ Պատերազմ վարելու ձևերն այսօր շատ են, և ոչ միայն այն ավերիչ ալիքը՝ անօդաչուներ, ռումբեր, հրթիռներ, որն այդքան լավ ճանաչում են ուկրաինացիները։ Ժամանակակից բրիտանական հասարակությունը խիստ կախված է ծովի տակ անցնող մալուխներից ու խողովակաշարերից, որոնք ապահովում են տվյալների, ֆինանսական գործարքների և էներգիայի փոխանցումը։ Հայտնի է, որ ռուսական հետախուզական նավերը, օրինակ՝ «Յանտար»-ը, քարտեզագրել են այդ մալուխները՝ պատերազմի դեպքում դրանք վնասելու նպատակով։ Հենց դրա համար էլ Թագավորական նավատորմը վերջերս ձեռք բերեց ջրասուզակ անօդաչուների նոր նավատորմ՝ զինված սենսորներով։ Պատերազմում այս թաքնված գործողությունները, զուգորդված արբանյակները «կուրացնելու» գրեթե անխուսափելի փորձերով, լրջորեն կխոչընդոտեն Բրիտանիայի մարտունակությունը և կարող են քաոս ստեղծել քաղաքացիական կյանքում։ Լոնդոնում կայացած «Երկարատև պատերազմ» խորագիրը կրող համաժողովում (կազմակերպիչ՝ Royal United Services Institute) զինվորական և քաղաքական գործիչները քննարկել են՝ արդյոք ներկայիս բրիտանական զինված ուժերը ընդունակ են երկարատև պատերազմի՝ առանց զինվորների, զինամթերքի ու պահեստամասերի սպառման։ «Քիչ են ապացույցները, որ Բրիտանիան ծրագիր ունի մի քանի շաբաթից ավելի տևող պատերազմի համար», – ասում է RUSI-ի փորձագետ Հեմիշ Մունդելը։ «Բժշկական հզորությունները սահմանափակ են, պահեստայինների վերականգնման գործընթացը՝ դանդաղ… Բրիտանական ծրագիրը, կարծես, հիմնված է այն ենթադրության վրա, որ մենք ընդհանրապես զոհեր չենք տա»։ Բրիտանական բնորոշ զսպվածությամբ նա ավելացնում է. «Դա կարելի է համարել չափազանց լավատեսական պլանավորում»։ Փորձագետները նշում են, որ երկար պատերազմի համար պետք է ունենալ երկրորդ և երրորդ էշելոններ՝ մարդկային ռեսուրս, տեխնիկա, լոգիստիկա, որոնք կկարողանան կլանել կորուստները և շարունակել մարտը։ Սակայն նման խորություն ներկայիս բրիտանական բանակի կառուցվածքում բացակայում է։ «Զինամթերքի, հրետանու, տեխնիկայի, ՀՕՊ-ի և անձնակազմի պակաս կա, գրեթե ոչ մի հնարավորություն չկա վերականգնելու ստորաբաժանումները կամ փոխարինելու զոհերին», – ասում է Sibylline հետախուզական ընկերության ղեկավար Ջասթին Քրամփը։ Ուկրաինայի պատերազմից քաղված երկու գլխավոր դասը հետևյալն են՝ առաջին, անօդաչուները դարձել են ժամանակակից պատերազմի անբաժան մասը բոլոր մակարդակներում, երկրորդ՝ «զանգվածայնությունը»՝ մարդկային և տեխնիկական ռեսուրսի հսկայական ծավալը, վճռորոշ նշանակություն ունի։ Ռուսաստանի բանակը որակով ցածր է, զինվորները վատ են սարքավորված, վատ ղեկավարվում և վատ սնվում։ Արևելյան Ուկրաինայի «անօդաչուների գոտում» նրանց կյանքի տևողությունը կարճ է։ Բրիտանական ռազմական հետախուզության գնահատմամբ՝ 2022-ի փետրվարից ի վեր Ռուսաստանը կորցրել է ավելի քան 1,1 միլիոն զինվոր (սպանված, վիրավոր, գերի, անհայտ կորած)։ Նույնիսկ ամենազուսպ գնահատականներով՝ սպանվածները 150 հազարից ավելի են։ Ուկրաինան էլ կրել է ահավոր կորուստներ, բայց ճշգրիտ թվերը հայտնի չեն։ Սակայն Ռուսաստանն ունի այնքան մեծ մարդկային ռեզերվ, որ ամսական մոտ 30 հազար կորուստը դեռ կարողանում է փոխարինել։ Տնտեսությունը արդեն երեք տարուց ավելի պատերազմական ռեժիմով է աշխատում, գործարանները ամեն ամիս արտադրում են մոտ 150 տանկ, 550 հետևակի մարտական մեքենա, 120 Lancet անօդաչու և 50-ից ավելի հրանոթ։ Արևմտյան Եվրոպայի գործարաններին այդ ծավալներին հասնելու համար տարիներ կպահանջվեն։ «Ուկրաինայում ցամաքային պատերազմը աներկբայորեն ապացուցեց՝ Ռուսաստանի դեմ ցամաքում կռվելու համար զանգվածայնությունն անփոխարինելի է», – ասում է Chatham House-ի ռուսաստանագետ Քիր Ջայլզը։ Ֆրանսիան և Գերմանիան վերջերս սկսել են վերականգնել կամավոր զինվորական ծառայության համակարգը երիտասարդների համար։ Բրիտանական բանակի նախկին հրամանատար գեն
երալ սըր Փաթրիկ Սանդերսը 2024-ին առաջարկել էր ստեղծել «քաղաքացիական բանակ», սակայն այդ գաղափարը մերժվեց կառավարության կողմից։ «Դա մշակութային առանձնահատկություն է», – բացատրում է RUSI-ի փորձագետ Էդ Առնոլդը։ «Շվեդիան, Գերմանիան, Ֆրանսիան դեռ հիշում են այդ համակարգը։ Բրիտանիան պարտադիր զինծառայություն չի ունեցել 1960-ականներից»։ Նախկին պաշտպանության նախարար Բեն Ուոլեսը BBC-ին ասել է. «Զինված ուժերը չեն կարող գոյատևել կառավարական խոստումներով և դատարկ խոսքերով»։ Պաշտոնական պատասխանը ներկայիս աշխատանքային կառավարությունից. «Այդ բնութագիրը անհիմն է։ Այս տարի պաշտպանական ծախսերն ավելացրել ենք 5 միլիարդ ֆունտով, ընտրություններից հետո կնքել 1000 խոշոր պայմանագիր, զինվորական գնումները բրիտանական ընկերություններից ավելացրել 6%-ով»։ Սակայն խնդիրը կուսակցական չէ։ Խոսքը նրա մասին է, որ տասնամյակների ընթացքում պաշտպանությունը այնքան քիչ է ֆինանսավորվել, որ երկիրը վտանգավոր խոցելի է դարձել մի շարք ոլորտներում՝ հատկապես ՀՕՊ-ում։ Սառը պատերազմի ավարտին՝ 1990-ին, Բրիտանիան ՀՆԱ-ի 4,1%-ը ծախսում էր պաշտպանության վրա և կարողացավ ուղարկել 45 հազար զինվոր Ծոցի առաջին պատերազմ։ Այսօր նպատակը 2,5%-ն է մինչև 2027-ը, մինչդեռ Ռուսաստանը ծախսում է մոտ 7%։ Թղթի վրա բրիտանական բանակն ունի 74 հազար զինվոր, բայց իրականում մարտական պատրաստ մարդկանց թիվը մոտ 54 հազար է։ Դա պակաս է, քան Ռուսաստանի երկու ամսվա կորուստներն Ուկրաինայում։ Փորձագետները կարծում են՝ ցամաքում բրիտանական բանակը պատերազմի մեջ մտնելուց շաբաթներ անց կարող է կորցնել մարտունակությունը։ Ոմանք ասում են, որ Բրիտանիան արդեն «պատերազմի մեջ է» Ռուսաստանի հետ՝ հիբրիդային ձևով (կիբեռհարձակումներ, դեզինֆորմացիա, անօդաչուներ օդանավակայանների մոտ)։ Բայց դա ոչինչ է համեմատած այն ճգնաժամի, որ կառաջանա, եթե Ռուսաստանը հարձակվի ՆԱՏՕ-ի որևէ երկրի վրա։ Հնարավոր բռնկման կետերից են Սուվալկյան միջանցքը, Բալթյան երկրները, Սվալբարդ կղզեխումբը։ Բրիտանիան Ուկրաինայի ամենամոտ դաշնակիցներից է և Պուտինի համար թիվ մեկ թշնամիներից մեկը։ Բրիտանական հողի վրա Պուտինին վերագրվող գործողություններից են Լիտվինենկոյի և Սկրիպալի դեմ թունավորումները, որոնց հետևանքով մահացավ նաև Դոն Սթըրջեսը։ Բրիտանիան ՆԱՏՕ-ի առանցքային անդամ է։ Միայնակ Ռուսաստանի դեմ պատերազմ գրեթե անհնարին է։ Սակայն անորոշությունը մնում է ԱՄՆ-ի ներկայիս վարչակարգի հուսալիության շուրջ։ «Բրիտանիան պատրաստ չէ պատերազմի՝ ի տարբերություն Լեհաստանի, Ֆինլանդիայի և Բալթյան երկրների», – ընդգծում է Քիր Ջայլզը և ավելացնում. «Իրավունքներն ու ազատությունները, որոնց մենք սովոր ենք, վտանգված են։ Ազատությունը անվճար չի տրվում։ Եվ խնդրի արմատը ոչ թե Լոնդոնում է, այլ Մոսկվայում»։
Թարգմանվել է ԱԲ-ի միջոցով։
