Ո՞վ սպանեց ազատության երազով Ռուսաստանից փախած երիտասարդ չեչենուհուն
Ո՞վ սպանեց ազատության երազով Ռուսաստանից փախած երիտասարդ չեչենուհուն 23-ամյա Այշատ Բայմուրադովան անցյալ տարի լքել էր հայրենի տունը՝ հույսով, որ վերջապես կկարողանա ապրել այնպես, ինչպես ինքն է ուզում։ Չեչնայից՝ Ռուսաստանի պահպանողական մահմեդական հանրապետությունից եկած Այշատը կարճացրել էր մազերը, դադարել գլուխը ծածկել, սափրել մի հոնքը և Instagram-ում տեղադրում էր անսովոր, ազատ ոգով լի սելֆիներ։ Նոր ընկերներին ասում էր՝ «Հիմա կարող եմ շնչել»։ Այս տարվա հոկտեմբերին Այշատին մահացած են գտել Հայաստանում վարձակալած բնակարանում։ Ոստիկանությունը հայտարարել է, որ նրան սպանել են։ Շենքից դուրս եկող երկու մարդ են նկարահանվել տեսախցիկներով. մեկը՝ կին, ում Այշատը ճանաչել էր մահվանից քիչ առաջ։ Երկուսն էլ շուտով մեկնել են Ռուսաստան։ Հայաստան ռուսաստանցիները կարող են մուտք գործել ներքին անձնագրով, ինչը հեշտացնում է ինչպես փախուստը, այնպես էլ հետապնդումը։ Չեչնիան Հյուսիսային Կովկասում հաճախ նկարագրվում է որպես «պետություն պետության մեջ». այնտեղ օրենքներից վեր է անձնական իշխանությունը և Ռամզան Կադիրովի նկատմամբ հավատարմությունը։ Մարդու իրավունքների կազմակերպությունները տարիներ շարունակ փաստագրում են հարկադրական անհետացումներ, խոշտանգումներ, դատարանից դուրս սպանություններ և ընդդիմախոսների համակարգային հետապնդում։ Չեչեն պաշտոնյաները միշտ էլ մերժել են այդ մեղադրանքները՝ անվանելով դրանք «Չեչնիան ապականելու սուտ»։ Չեչեն իշխանությունների հայտնի քննադատներից մի քանիսը սպանվել են արտերկրում։ 2009-ին Վիեննայում գնդակահարվեց Կադիրովի նախկին թիկնապահ Ումար Իսրայիլովը, 2019-ին՝ Բեռլինում՝ նախկին ապստամբ Զելիմխան Խանգոշվիլին։ Բայց Այշատ Բայմուրադովան առաջին չեչեն կինն է, որ կասկածելի մահով է մահացել՝ Ռուսաստանից փախչելուց անմիջապես հետո։ Ինչպես շատ փախած կանայք՝ նա էլ բողոքում էր ընտանեկան խիստ վերահսկողությունից. ստիպողաբար ամուսնացրել էին, արգելում էին դուրս գալ տանից, օգտվել հեռախոսից։ Ընտանիքի հետ կապ հաստատել չի հաջողվել։ 2024-ի վերջին Այշատը Հայաստան էր հասել «SK-SOS» ճգնաժամային խմբի օգնությամբ, որը փրկում է Հյուսիսային Կովկասում վտանգի տակ գտնվողներին։ Նա բացեիբաց խոսում էր Չեչնիայում կանանց նկատմամբ պահպանողական կանոնների և խեղդող վերահսկողության մասին։ Սկզբում աշխատել է փոքր քաղաքում, հետո տեղափոխվել Երևան՝ ավելի լավ աշխատանք և հնարավորություններ փնտրելու։ Շատ փախածներ թաքնվում են, կեղծ անուններ են օգտագործում, դեմքը չեն ցույց տալիս։ Այշատը որոշել էր ապրել բացօթյա. «Նա իսկապես ուզում էր նորմալ կյանք և վստահում էր մարդկանց», – BBC-ին պատմել է նրա ընկերուհին, ով խնդրել է անանուն մնալ։ Ընտանիքը փորձել է հետ բերել, չի ստացվել՝ ուրացել է։ «Ասել են՝ դու այլևս մեր դուստրը կամ կինը չես, մենք քեզ չենք դիպչի, դու էլ մեզ մի՛ դիպչիր», – ասել է «SK-SOS»-ի ներկայացուցիչ Ալեքսանդրա Միրոշնիկովան։ Հորեղբայրը տեղական լրատվամիջոցներին հայտարարել է, թե ընտանիքը որևէ կապ չունի մահվան հետ։ Մահվան գիշերը Այշատը մի կնոջ հետ էր, ում ճանաչել էր սոցցանցերում և ով ներկայացել էր որպես Դաղստանի բնակչուհի։ Հենց այդ կինն էր առաջինը կապ հաստատել Այշատի հետ, հետո եկել Հայաստան և հրավիրել երեկույթների։ Տեսախցիկներով նկարահանված տղամարդուն, որի հետ նա դուրս է եկել շենքից, ռուսական հայտնի Telegram-ալիքը ներկայացրել է որպես
չեչեն, իսկ «Ագենտստվո» հետաքննական կայքը՝ որպես Կադիրովին մոտ գործարարի ազգական։ Չեչեն իշխանությունները հերքում են որևէ կապը և մեղադրանքները անվանում «տեղեկատվական ահաբեկչություն»։ Նրանք նաև քննադատում են փախած կանանց օգնող կազմակերպությունները՝ մեղադրելով «ընտանեկան ավանդույթների ոչնչացման» մեջ։ Հայաստանի իշխանությունները քննում են երկու անձանց, սակայն մանրամասներ չեն հաղորդում։ «Կադիրովը շատ զգայուն է արտերկրից Չեչնիայի մասին քննադատությունների նկատմամբ», – ասում է Տեխասի համալսարանի չեչենական քաղաքականության մասնագետ Մայքլ Դենիսը։ «Սփյուռքի գոյությունն ինքնին ազդանշան է աշխարհին, որ Չեչնիայում ինչ-որ բան ճիշտ չէ։ Դա անձնական հպարտության և քաղաքական իմիջի հարց է»։ 2000-ականների սկզբից չեչենները Եվրոպա են փախչում՝ նախ պատերազմից, հետո Կադիրովի ռեպրեսիվ կառավարումից։ Ուկրաինայում պատերազմի պատճառով ԵՄ միգրացիոն քաղաքականության խստացումներով այդ ճանապարհը գրեթե փակվել է։ Մնում է Հարավային Կովկասը, որտեղ ռուսաստանցիները կարող են մուտք գործել առանց վիզայի՝ բայց ոչ առանց վտանգի։ Հուլիսին Վրաստանում ապաստանած մեկ այլ 24-ամյա չեչենուհու՝ Լաուրա Ավտորխանովայի մոտ էին եկել արական սեռի հարազատները՝ փորձելով բռնի տուն տանել։ Ոստիկանության միջամտությունից հետո նրան թույլատրվել էր մնալ։ Այշատի մահը կրկին արթնացրել է փախած չեչեն կանանց մեջ այն վախը, որ երբեք չի քնում։ Շատերն արդեն իսկ խուսափում էին համայնքային միջոցառումներից, չեչեներեն չէին խոսում հանրության առաջ, սոցցանցերում անհետանում էին։ Հիմա վախենում են՝ դա էլ բավարար չէ։ «Իմ ամբողջ կյանքում ունեցած վախը՝ ԴՆԹ-իս մեջ ներդրվածը, կրկին արթնացել է նոր ուժով», – ասում է Արևմտյան Եվրոպայում ապրող մի փախած կին, ով չի ու� ճշգրիտ վայրը հայտնել։ «Դա նման է քնի կաթվածի. հրեշ է հայտնվում, և ես պառկած սառչում եմ՝ նայելով նրա աչքերին։ Դա սպանվելու վախն է։ Դու կարող ես փախչել, բայց երբեք իսկապես ազատ չես զգում»։
Թարգմանվել է ԱԲ-ի միջոցով։
