Ռուսաստանի թիրախային դրոնային պատերազմը սարսափ է տարածում և խաթարում ուկրաինացիների մարտական ոգին
Բոլորը համաձայն են՝ իրավիճակը գնալով վատթարանում է։ Կիևի բնակիչները, ինչպես Ուկրաինայի այլ քաղաքների ժողովուրդը, արդեն բազմաթիվ փորձություններ են հաղթահարել։ Երեք ու կես տարվա մշտական վտանգի պայմաններում նրանք կոփվել են ու դարձել դիմացկուն։ Բայց վերջին ամիսներին նրանք բախվում են նոր վտանգի՝ մեծածավալ և համակարգված օդային գրոհների, որոնց ընթացքում հարյուրավոր դրոններ և հրթիռներ են արձակվում՝ հաճախ կենտրոնանալով մեկ քաղաքի վրա։ Երեկ գիշեր թիրախում Կիևն էր։ Նախորդ շաբաթ ևս։ Այդ երկուսի միջև՝ Արևմտյան Ուկրաինայի Լուցկ քաղաքը։ Երեք տարի առաջ Իրանից մատակարարվող «Շահեդ» տեսակի դրոնները նորություն էին։ Հիշում եմ՝ առաջին անգամ դրանց ձայնը լսեցի 2022-ի հոկտեմբերին՝ Զապորոժժիեում՝ գիշերային երկնքում անշտապ պտտվող մի բզզացող սարք։ Այսօր այդ ձայնը բոլորին հայտնի է՝ առավել զարհուրելի տարբերակով՝ սուզվող հարձակման ճիչով, որը ոմանք համեմատում են Երկրորդ համաշխարհայինի գերմանական «Շտուկա» ինքնաթիռների հետ։ Դրոնների հորձանուտային մոտեցումը ստիպում է նույնիսկ ամենադիմացկուն քաղաքացիներին նորից իջնել ապաստարաններ, մետրոներ կամ ստորգետնյա կայանատեղիներ՝ ինչպես պատերազմի սկզբնական օրերին։ «Տունն այնպես ցնցվեց, կարծես թղթից լիներ», – պատմում է Կիևցի Կատյան՝ երեկվա հրթիռակոծումից հետո։ «Ամբողջ գիշեր լոգարանում անցկացրինք»։ Մեկ այլ բնակչուհի՝ Սվետլանան, պատմում է. «Առաջին անգամ իջա ստորգետնյա կայանատեղի։ Շենքը դողում էր, իսկ գետից այն կողմ կրակներ էին երևում»։ Չնայած հարձակումները միշտ զոհեր չեն ունենում, սակայն սարսափ են սփռում և կոտրում մարդկանց կամքը։ Նախորդ շաբաթ Կիևում բնակելի շենքի հարվածից հետո մի տատիկ՝ Մարիան, պատմում էր, որ իր 11-ամյա թոռն ապաստարանում իրեն ասել է՝ առաջին անգամ է հասկանում մահվան իմաստը։ Սարսափը տեղին է։ ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների մոնիտորինգային առաքելության տվյալներով՝ հունիսին քաղաքացիական զոհերի թիվը հասել է երեք տարվա բարձրագույն մակարդակին՝ 232 զոհ և ավելի քան 1300 վիրավոր։ Թեև զոհերի մեծ մասն առաջնագծի մոտ գտնվող համայնքներից է, բայց մահը հասնում է նաև խրամատներից հեռու քաղաքներին։ «Հրթիռային և դրոնային հարձակումների աճն ամբողջ երկրի տարածքում մեծ ավերածություն է բերում նույնիսկ պատերազմական գոտիներից հեռու գտնվող բնակիչներին», – նշում է ՄԱԿ-ի առաքելության ղեկավար Դանիել Բելը։ «Շահեդ»-ի նոր մոդիֆիկացիաներն այն ավելի վտանգավոր են դարձրել։ Այժմ այն կարող է թռչել ավելի բարձր, հարձակվել մեծ բարձրությունից, հասնել մինչև 2500 կմ հեռավորության և կրել մինչև 90 կգ պայթուցիկ (նախկինում՝ մոտ 50 կգ)։ Ուկրաինացի վերլուծաբանների կազմած քարտեզները ցույց են տալիս, թե ինչպես են դրոններ
ը շրջանցիկ ուղիներով թռչում երկրի վրայով՝ նպատակակետին հասնելու համար։ Դրանց կեսը հաճախ խաբուսիկ է՝ ուղարկվում է ուկրաինական ՀՕՊ համակարգը շփոթեցնելու համար։ Իսկ հրթիռները, թեև քանակով քիչ, առավել ավերիչ են՝ դրանց վրա է Ռուսաստանն ամենից շատ հույս դնում։ Ամերիկյան «Պատերազմի ուսումնասիրման ինստիտուտի» վերլուծության համաձայն՝ դրոնային և հրթիռային հարվածները կտրուկ աճել են Դոնալդ Թրամփի երդմնակալությունից հետո՝ հունվարից։ Մարտին փոքր նվազում է եղել, իսկ մայիսին գրանցվել է կտրուկ աճ։ Հունիսին արձանագրվել է 5429 դրոն՝ մեկ ամսվա ընթացքում ամենաբարձր ցուցանիշը։ Հուլիսին՝ առաջին 9 օրում, արդեն արձակվել է ավելի քան 2000։ Ռուսաստանում արտադրության ծավալներն աճում են, և որոշ գնահատականներով՝ Մոսկվան շուտով կարող է մեկ գիշերում արձակել ավելի քան 1000 դրոն և հրթիռ։ Կիևում մասնագետները զգուշացնում են, որ երկիրը կարող է չդիմանալ։ «Եթե Ուկրաինան լուծում չգտնի այս դրոնների դեմ պայքարում, 2025-ին լուրջ խնդիրներ կունենանք», – ասում է նախկին հետախույզ Իվան Ստուպակը։ «Դրանց մի մասը ռազմական օբյեկտներ է թիրախավորում, բայց մնացածը ուղղակի խոցում են բնակարաններ, գրասենյակային շենքեր՝ մեծ վնաս պատճառելով քաղաքացիական բնակչությանը»։ Չնայած կատարելագործումներին՝ դրոնները բարձր տեխնոլոգիական զենք չեն։ Բայց դրանք ևս մեկ անգամ ընդգծում են Ռուսաստանի և Ուկրաինայի ռեսուրսային հսկայական տարբերությունը։ Ինչպես նշել է Ստալինը՝ «քանակն իր մեջ որակ ունի»։ «Սա ռեսուրսների պատերազմ է», – ասում է Կիևում գործող «Ուկրաինական անվտանգության և համագործակցության կենտրոնի» ներկայացուցիչ Սերխիյ Կուզանը։ «Երբ բարդ հրթիռների արտադրությունը շատ ծախսատար դարձավ՝ չափից շատ բաղադրիչներ, դժվար մատակարարման ուղիներ, նրանք կենտրոնացան այս դրոնների վրա և սկսել են դրանք բազմազանորեն կատարելագործել»։ Որքան շատ են դրոնները մեկ գրոհի ընթացքում, այնքան դժվար է ՀՕՊ-ին դրանք խոցել։ Դա ստիպում է Կիևին օգտագործել իր թանկարժեք կործանիչները և օդից-օդ հրթիռները։ «Երբ դրոնները գալիս են հոծ խմբերով, ոչնչացնում են ՀՕՊ-ի բոլոր հրթիռները», – ասում է Կուզանը։ Ահա թե ինչու նախագահ Զելենսկին մշտապես կոչ է անում դաշնակիցներին օգնել երկնքի պաշտպանությանը՝ ոչ միայն «Փեթրիոթ» համակարգերով, որոնք կենսական են ռուսական ամենավտանգավոր հրթիռների դեմ, այլ նաև այլ հակաօդային համակարգերով։ Հինգշաբթի Բրիտանիան հայտարարեց Ուկրաինայի հետ պաշտպանության նոր համաձայնագրի մասին՝ տրամադրելով ավելի քան 5000 հակաօդային հրթիռ։ Կիևը հույս ունի առաջիկայում կնքել ավելի շատ նման գործարքներ։
Թարգմանվել է ԱԲ-ի միջոցով։
